Accountants controleren beter als ze gemotiveerd zijn om een hun oordeel te onderbouwen. Daarnaast leidt de IFRS-jaarrekening tot een betere controle. Dat blijkt uit recent onderzoek dat is uitgevoerd in Nederland en de Verenigde Staten.
In situaties waarin accountants worden gemotiveerd om een situatie (bijvoorbeeld een verkooptransactie) volledig te doorgronden verzamelen ze meer controle-informatie dan als zij deze motivatie niet hebben. Dit wordt versterkt als zij overtuigd zijn dat zij zich in detail over de wijze waarop ze tot een conclusie zijn gekomen moeten kunnen verantwoorden.
Casus voorgelegd over verslaggeving
Het recente onderzoek is uitgevoerd in Nederland en de Verenigde Staten en er is over gepubliceerd in Behavioral Research in Accounting. Accountants uit de Verenigde Staten en Nederland namen deel aan een experiment waarin zij een casus kregen voorgelegd over de verslaggeving. Het ging over een leasecontract onder International Financial Reporting Standards (IFRS) of Amerikaanse Generally Accepted Accounting Principles (US-GAAP). Het experiment onderzocht een aantal aspecten van de motivatie van accountants om professioneel kritisch te zijn en hun motivatie om controle-informatie te verzamelen
Nieuw perspectief
Dergelijk onderzoek naar de motivatie van accountants in relatie tot het verzamelen van controle-informatie was tot op heden weinig uitgevoerd. Dit resultaat geeft daarmee een nieuw perspectief in het debat over het versterken van de controlekwaliteit.
Checklistcultuur
De gebrekkige onderbouwing van het oordeel van de accountant in zijn controleverklaring is een punt waar de regulator het accountantsberoep regelmatig op aanspreekt. Een veel gehoord aspect daarbij is dat te weinig professioneel kritische instelling gebruiken wat leidt tot onvoldoende controle-informatie. Een daarbij veel gehoord opmerking is dat accountants te veel een zogenoemde checklistcultuur zouden hebben ontwikkeld.
Gestimuleerd om professioneel kritisch te zijn
Dit onderzoek laat zien dat accountants juist worden gestimuleerd om professioneel kritisch te zijn als hun verantwoordelijkheid voor een zorgvuldig proces van oordeelsvorming wordt geprikkeld. Dus een controleaanpak waarbij de controlewerkzaamheden in hoge mate bestaan uit het invullen van checklists heeft een inherent risico in zich dat accountants oppervlakkiger (lees: minder professioneel kritisch) hun werkzaamheden uitvoeren en geneigd zijn minder controle-informatie te verzamelen.
Dit pleit onder andere voor het vinden van een goede balans in de controlestandaarden en controleaanpak tussen detaillering van instructies en het handhaven van de principes. Dat stimuleert 
de motivatie om diepgaand de transacties die een onderneming uitvoert.
Prof. Dr. Barbara Majoor RA is hoogleraar accountancy bij Nyenrode Business Universiteit en werkzaam bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM).
Lees het hele artikel in nummer 3 van Executive Finance
Wilt u abonnee worden of een proefnummer aanvragen?
