Macht hebben en macht gebruiken is niet verkeerd. Maar waar ‘gebruik’ overgaat in ‘misbruik’, begint de ellende. Juist de CFO beschikt over de middelen om machtsmisbruik binnen het bedrijf te zien en te voorkomen, aldus Oscar David, auteur van het lijvige boek Macht!
Onlangs gaf David (1965) een seminar met Joris Luyendijk, auteur van de bestseller ‘Dit kan niet waar zijn’. In zijn boek laat Luyendijk geen spaan heel van de cultuur in de Londonse financiële 
sector. In zijn proza regent het van bankiers die elkaar de tent uitvechten. Apen op de apenrots. Het maakt de journalist pessimistisch. De bankier, en misschien wel iedereen in een toppositie, is vooral bezig met het vergroten van zijn eigen macht om er zelf beter van te worden, meent Luyendijk. Oscar David gaat een eind met de antropoloog/journalist mee maar is veel minder somber. Hij ziet de opkomst van een nieuw soort macht. Niet meer zo hoog mogelijk op de apenrots komen is het doel, maar macht koppelen aan integriteit, verantwoordelijkheid en het algemeen belang. ‘Macht 3.0’ noemt David dat.
Macht 3.0 suggereert dat er ook macht 2.0 en macht 1.0 is.
‘Macht 1.0 is ons instinct om te heersen en te overheersen. De biologische component. Dit gaat over territoriumdrift. Het is wat we zien in House of Cards of waar we aan denken bij mensen als Sepp 
Blatter en Dominique Straus Kahn. Macht 2.0 is macht die uitgeoefend wordt binnen wetten en regels. De geformaliseerde vorm van macht met checks en balances. Na de Tweede Wereldoorlog nam deze vorm van macht sterk toe. In bedrijven heeft deze onder meer de vorm van ondernemingsraden, gedragscodes, enzovoorts. Beide vormen van macht hebben bestaansrecht en dienen een doel. Maar ze moeten gecomplementeerd worden door macht 3.0, de integere vorm van macht. Want anders kan er disbalans ontstaan.’
Macht is een olifant in de bestuurskamer. Iedereen weet dat het er is maar niemand durft er iets over te zeggen.
‘Het is een taboeonderwerp, net als seks, waar macht een duidelijke relatie mee heeft. Macht erotiseert, zoals dat heet. Bij lust en macht komen dezelfde chemische stoffen vrij, dopamine en adrenaline die beide verslavend zijn. Er is nóg een reden waarom bestuurders niet graag over macht praten. Praten over macht tast de machtsbasis aan en leidt tot vermindering van macht. Ik werd eens gevraagd voor een klus op een ministerie, maar de opdracht ging aan mijn neus voorbij omdat ik in het gesprek te snel over macht in de organisatie had gesproken. Dat vond men te direct, wat een ander woord was voor ’te bedreigend’.’
Is macht een groot probleem in bedrijven?
‘Macht is noodzakelijk om besluiten te nemen en te effectueren. Zonder macht breng je niets tot stand. Maar in veel besturen wordt geprobeerd de eigen macht te vergroten ten koste van de macht van een ander. In mijn boek zegt een topbestuurder dat 60 tot 70 procent van de tijd in de top van zijn bedrijf opgaat aan machtsstrijd. Dat is contraproductief en gevaarlijk, omdat andere, belangrijke zaken kunnen blijven liggen. En machtsmisbruik leidt tot excessen en schandalen. De financiële crisis is grotendeels door verkeerd gebruik van macht ontstaan.’
Wat is uw advies aan CEO’s en CFO’s?
‘Het begint met openheid. Veel machtskwesties worden in de wandelgangen uitgevochten, niet zichtbaar en voor de betrokkenen ook niet altijd herkenbaar als een strijd om de macht. Het zijn opmerkingen in de trant van: ‘Als jij mij niet steunt, dan kan dat slecht zijn voor je loopbaan.’ Praat over dit soort gedrag. Breng het onderwerp naar de bestuurstafel en bepaal hoe je er als organisatie mee om wilt gaan. Een tweede advies is: doe aan zelfreflectie. Stel jezelf de vraag wat macht met jou doet, of je streeft naar meer macht en hoe je als leider met macht omgaat. Een derde advies is om ‘omgaan met macht’ te trainen. Doe cursussen, ga naar heisessies, ontwikkel een visie op macht. 
Probleem is echter dat hier aan de top nooit tijd voor is. De druk is enorm. Dit verklaart waarom afgezwaaide leiders ineens hun meer sociale gezicht tonen. Denk aan Jan Peter Balkenende of Jeroen van der Veer van Shell. Mijn pleidooi is dat CEO’s en CFO’s zich al tijdens de wedstrijd bezinnen, en niet pas na het laatste fluitsignaal.’
De macht van de CFO is de laatste 15 jaar sterk toegenomen. Enerzijds door de financiële crisis maar ook door de complexiteit van de financiële functie. Wat betekent dit?
‘Dit vraagt in toenemende mate om integere CFO’s, die zich bewust zijn van hun macht en er niet op uit zijn dit voor eigen gewin en status in te zetten. Idealistisch? Valt mee. De CFO is van oudsher gewend aan strenge regelgeving, bijvoorbeeld op het gebied van fiscaliteit en accountancy, en voelt zich daarom meer thuis bij macht 2.0 dan bij macht 1.0. De stap naar macht 3.0, waarbij macht, integriteit en verantwoordelijkheid samen gaan is voor de CFO vaak kleiner dan voor de CEO. We hebben in Nederland snel de neiging te denken: je bent integer of je bent het niet. Een tussenweg lijkt niet te bestaan. Maar ik denk dat integriteit en ethiek onderwerpen zijn waarin je kunt groeien. Het is ook een leerproces. Begin hier al mee bij management development programma’s.’
Cees van der Hoeven van Ahold: een CFO die CEO werd en het bedrijf als een 
zonnekoning naar de afgrond leidde…
‘Toch is Cees van der Hoeven eerder uitzondering dan regel. Je kunt ook namen noemen als Gerrit Zalm en Jan Hommen, financiële topmensen die goed zijn in het samenbrengen van mensen en het algemeen belang in het oog houden. Ik denk dat er grofweg twee type CFO’s zijn: de accountant en de CFO die zich ontwikkelt tot gesprekspartner van de CEO en de RvC. Het is met name in die laatste rol dat je als CFO een belangrijke bijdrage kunt leveren aan het signaleren en tegengaan van machtsmisbruik.’
De CFO als waakhond tegen machtsmisbruik?
‘De CFO ziet als geen ander waar geld wordt gebruikt om de doelen van de organisatie te dienen en waar het er vooral om gaat iemands positie in stand te houden. Waar zijn checks en balances dienend voor de organisatie en waar zijn ze een verkapte manier om iemands macht te vergroten? Waar wordt geld besteed op een manier die er mogelijk toe kan leiden dat iemand uit de bocht vliegt? De CFO heeft door zijn vak en zijn kennis van de cijfers bij uitstek de positie in de organisatie om die rol te vervullen. Als een bestuurder van een woningbouwvereniging in een Masarati gaat rijden ben je al te laat. Maar daarvoor reed hij waarschijnlijk ook al geen Skoda. Een manager die vraagt om een duurdere auto dan in zijn functie gebruikelijk is: dat is een signaal dat de CFO als eerste zal oppikken.’
Je zegt in je boek niet: macht is vies. Integendeel eigenlijk.
‘Ik ben niet tegen macht. Te veel democratie in bedrijven werkt vaak niet. Ik pleit voor meer macht, maar dan op de goede manier. Ik ben over de Nederlandse situatie een stuk minder somber dan over de situatie in The City zoals Joris Luyendijk die beschrijft. Ik vind dat we als samenleving grote stappen hebben gemaakt. Er is goede regelgeving gekomen om machtsmisbruik te voorkomen. En er worden ethische discussies gevoerd, over topbeloningen, maar ook over hoe mensen met elkaar omgaan in organisaties. Ik wil er geen seksediscussie van maken, maar met meer vrouwen in de top van bedrijven verwacht ik een grotere rol voor macht 3.0. Daar zijn vrouwen van nature iets beter in dan mannen, die meer van macht 1.0 en 2.0 zijn.’
Wat is kenmerkend voor een bestuurder die zijn macht goed gebruikt?
‘Alle leiders die lang op hun post blijven zitten, zijn goed in het bouwen van netwerken en coalities waarop zij kunnen leunen in moeilijke tijden. Daarom werkt het vaak niet als een succesvolle bestuurder van het ene bedrijf overstapt naar het andere: die mist de netwerken. Ik denk nu even aan Camiel Eurlings bij KLM. Ik ken deze casus niet van binnenuit, maar het lijkt me heel waarschijnlijk dat hij het niet gered heeft omdat hij te weinig tijd kreeg om coalities aan te gaan.’
Wie is Oscar David
1965 geboren in Waalre
Opleiding
1984-1991 Studie arbeids-en organisatiepsychologie aan de Universiteit van Amsterdam.
1993 ‘Certified enneagram teacher’ (Helen Palmer)
Werkervaring
1989-heden Oscar David Consultancy.
Deed opdrachten voor onder meer Shell, Philips, Ahold, ING, ABN AMRO, Getronics, PinkRoccade en Hoogovens, KPMG, PriceWaterhouse Coopers, Twynstra Gudde, AMC, VUmc. Behalve op eigen naam verzorgde hij training en opleidingstrajecten in samenwerking met instituten als De Baak, Nyenrode en Focus. Sinds 1996 wordt veelvuldig een beroep op hem gedaan door de topambtenaren binnen de Rijksoverheid.
Boeken
1999 Het enneagram in management (Kluwer)
2014 Macht! Van instinct tot integriteit (Mediawerf)
Oscar David is een kind van Joodse ouders die ternauwernood de Holocaust overleefden. Deze persoonlijke geschiedenis maakte dat hij al jong geïnteresseerd raakte in macht en machtsmisbruik.
Permanente educatie
Wilt u meer weten over ethiek en management?
Volg een online cursus via www.executivefinance.nl/pe
