De circulaire economie heeft de toekomst. Daar waren de sprekers op de Dag van de Financial (het NBA-VRC-congres) op donderdag 8 oktober in Den Bosch van overtuigd. Maar er kleven tot nu toe financiële haken en ogen aan.
Is het niet in de funding voor verdienmodellen die wezenlijk anders zijn, zoals CFO Frank Roerink van Avantium ondervond, dan zijn het wel kasstromen die door pay per use-achtige constructies meer eigen vermogen eisen… Maar dergelijke problemen, ook bij een bank, kunnen overwonnen worden. Dat optimistische geluid weerklonk van de sprekers.
Feiten op tafel
Journalist en econoom Mathijs Bouman praatte de bijdragen aan elkaar, nadat ter intro een prachtige film van een blik vanuit de ruimte op de aarde was getoond. Bouman legde meteen feiten op tafel. “Als alle aardbewoners consumeren zoals wij Nederlanders doen, dan hebben we ruim drie aardbollen nodig.” Oftewel: die levensstijl is onhoudbaar. Hij kondigde vervolgens Marc de Wit, senior project manager bij de Circle Economy aan. Dat is een coöperatie die met projecten de overgang naar een circulaire economie wil versnellen. “We kennen in een lineaire economie in alle stappen in de keten waarde toe, maar als we het einde van een levenscyclus bereiken, kent die waarde een snelle val. Door afvalverbranding, laagwaardige recycling of het dumpen op een vuilstort.” Dat moet anders, concludeerde hij. Voor de metropoolregio Amsterdam voerde hij een analyse uit. “De helft van de producten wordt verbruikt op een manier dat we er daarna niets meer mee kunnen.”
Dichte deuren
Verspilling van waarde dus en die verspilling moet worden tegengegaan. Maar De Wit treft daarbij vaak dichte deuren. “Ik praat vaak met duurzaamheidsafdelingen en CEO’s, maar zodra het financieel wordt, moeten systemen op hun kant.” En daar wringt de schoen. Bijvoorbeeld Philips heeft in lighting het businessmodel geïntroduceerd waarbij een klant licht leaset, maar dat levert wel een kasstroom op maar geen geld op voorhand om weer te investeren. Het gevolg van dat soort leaseconstructies is dat een onderneming meer eigen vermogen moet aanhouden. De Wit: “Alle sectoren, en dus ook accountancy en banken, zijn nodig om de transitie te realiseren.”
Indrukwekkende beelden
Coert Zachariasse RA, CEO van ontwikkelaar Delta Development Group, liet indrukwekkende voorbeelden zien van modulaire en tevens circulaire gebouwen. Maar het was een uitdaging op zich om deze te realiseren. Onder meer omdat Zachariasse met leveranciers om tafel wilde voor een ander businessmodel. “Ik wilde niet dat ze materialen in de verkoop inbrachten, maar juist dat ze hun oplossing in huur voor de hele levensduur zouden ondersteunen. Inclusief recycling.” En daar waren niet alle leveranciers van gecharmeerd. Maar in de praktijk ziet Zachariasse nu al voordelen. “Als je allerlei stromen van materialen flexibel en aanpasbaar maakt, blijft het gebouw zijn waarde houden. En leveranciers, zoals Ahrend, hebben de kennis om de componenten, bijvoorbeeld van een kantoorstoel, weer her te gebruiken aan het eind van de levenscyclus. Dat kan ik niet.”
Mindshift in financiering
Bij de introductie van dergelijke businessmodellen is een mindshift over de optuiging van de financiering nodig. Zachariasse: “Leveranciers doen nu nog mee op basis van de kracht van de eigen balans, maar uiteindelijk gaat de nadruk liggen op cashflow. Ik vind ook dat uiteindelijk in de accountancy de nadruk op true value en een breder waardebegrip moet liggen.” Femke Groothuis, directeur van The Ex’tax Project, pleitte voor nog een andere ommezwaai. “Ons belastingstelsel belast arbeid zo zwaar dat we een incentive hebben om zo min mogelijk mensen in dienst te nemen. Dat terwijl natuurlijke hulpbronnen niet of nauwelijks worden belast en zelfs worden gesubsidieerd.” Door de situatie om te keren zou de Rijksoverheid twee vliegen in één klap slaan: de werkeloosheid gaat omlaag en het belastingsysteem helpt mee in de strijd tegen het klimaatprobleem.
Overgang budgetneutraal
Groothuis liet modellen zien waarin die overhang budgetneutraal geregeld kan worden. Bouman schetste in een reactie de politieke gevoeligheid. “Politici nemen niet graag het B-woord in de mond.” Huib Broekhuis (foto), auteur van het boek Beyond MBA, vertelde schertsend dat hij verwachtte met pek en veren de zaal te moeten verlaten. Dat vanwege zijn boodschap: “Focus op te veel winst leidt tot verlies. KPI’s zijn superbelangrijk, maar wat maakt nu dat je een KPI wel of niet haalt? Juist ja, de mens. Die moet je dus in beweging zien te krijgen. Hoe? Door hem inspiratie te bieden en energie te geven.”
Spaarzame succescases
Na de lunch sprak Bouman met Olaf van der Kolk, commercieel operationeel manager van de Reststoffenunie, een SSC voor de drinkwaterbedrijven om reststoffen uit het water te hergebruiken. Kalk, ijzer, humuszuren… Het kon allemaal een nieuwe weg vinden en het SSC verdiende er ook nog geld mee ook. Al pratende kwamen Bouman en Van der Kolk erachter dat steeds dezelfde voorbeelden van de circulaire economie, vooral van tapijttegelfabrikanten, voorbij kwamen. Blijkbaar waren de succesvolle cases nog spaarzaam.
Léon Wijnands, global head of sustainability ING, vertelde dat zijn bank tot halverwege dit jaar al voor 21 miljard euro aan duurzame klanten en projecten heeft gefinancierd. Hij gaf vervolgens de financiële implicaties van circulair ondernemen aan. “Balansverlenging, waarderingsvraagstukken, kasstromen die over een langere periode binnenkomen en grilliger zijn, zeker als u voor pay per use kiest. Daarbij begint ook het managen van het debiteurenrisico te spelen. En we moeten ook anders kijken naar het onderpand. Wat gebeurt er aan het eind van een periode met het object dat we hebben gefinancierd.” Bouman reageerde: “De vraag wordt dus: hoe komen we aan eigen vermogen?”
Vervelende voetbalwedstrijd
Door naar Frank Roerink, CFO van Avantium, waarvoor financiering van zijn proof of concept-fabriek welhaast een worsteltocht is geworden. “We zijn een kleine chemiepartij die suiker naar plastics converteert. Wij kunnen dat als enige op economische voordelige schaal. Met de nieuwe fabriek willen we deze technologie naar industriële schaal brengen. Geld binnenbrengen is voor ons een vervelende voetbalwedstrijd. De praktijk van financiering is weerbarstig waarbij de de prijs van industrieel geproduceerd PET-plastics ons parten speelt. Ik ben 180 dagen op pad om financiën binnen te halen. Dat is mijn realiteit.”
Vijftig businesscases in circulaire economie
Marga Hoek, directeur van De Groene Zaak, een netwerkorganisatie die duurzame businessmodellen nastreeft, schoof bij Bouman aan. Zij vertelde over de internationale editie van het boek Zakendoen in de nieuwe economie. “Met maar liefst vijftig businesscases van over de hele wereld.” In de aansluitende masterclass wilde ze van CFO naar Chief Value Officer. “De economie is er voor de wereld. De wereld niet voor de economie”, begon ze haar betoog. “Duurzaam bekent in essentie volhoudbaar. Het systeem dat we nu hebben brengt schaarste van grondstoffen niet tot uitdrukking. Tegelijkertijd worden de kosten van klimaatverandering steeds hoger. De impact die je als bedrijf sociaal en ecologisch hebt, zou je in cijfers moeten toevoegen aan je verslaglegging. En we hebben voorlopers nodig van bedrijven die met hun businessmodel juist waarde toevoegen aan de wereld.”
Winststuring een indicatie
Jan Bouwens, professor accounting, presenteerde in een andere masterclass de resultaten van zijn onderzoek onder controllers. “Meerdere deelnemers aan het onderzoek geven aan dat ze voor het ‘sturen van de winst’ schuiven met kosten, werk en grootboekrekeningen. Ook worden bijvoorbeeld noodzakelijke investeringen uitgesteld. Winststuring hoeft niet altijd verkeerd te zijn, maar is wel vaak een indicatie dat het mis kan gaan.” De cultuur van het bedrijf is bepalend, aldus Bouwens. “Als mensen zich identificeren met het bedrijf, lijkt het erop dat hun inzet om het bedrijf te laten overleven groter is.”
Is de cirkel rond?
Plenair konden de aanwezigen zien hoe Martin Hulsman van Maartje Bouvy, CFO van Rituals, de VRC-scriptieprijs kreeg overhandigd. Hij deed onderzoek naar het gebruik van de SCRUM-projectmethode. Afsluiter waren de mannen van de satirische website De Speld, ditmaal live in actie. “Trap niet in die hele circulaire economie. Het is een graancirkel. Wordt geen Chief Frustration Officer. Beweeg niet mee. U moet nee-bewegen en nee-buigen.” Ze kregen de lachers op hun hand met fictieve onderzoeken. “Is Hengelo nodig? Veertig procent zegt nee. Voelt u zich beperkt in uw keuzevrijheid? Ja, zegt honderd procent.” Maar ja, dat was dan ook de enige optie. En tot slot: “Denkt u dat de cirkel weer rond is?” In een circulaire economie is dat natuurlijk sowieso het geval…
Foto’s: Paul Ridderhof
