Perverse prikkels zijn hét probleem van een financiële wereld die volgens bestsellerauteur Joris Luyendijk zijn emotionele zuivering nog steeds niet heeft gehad. “Het is nog steeds spelen met other people’s money.”
Het probleem volgens Joris Luyendijk, schrijver van het boek Het kan niet waar zijn? “De perverse prikkels. En houdt die woorden in uw geheugen. Ik zeg ze daarom nog eens: perverse prikkels. Mensen die ik voor mijn boek in de Londense city sprak, zijn zoals u en ik. En ik vind mijzelf een fatsoenlijk mens. Hoe kunnen we dan in de toekomst zorgen dat we allemaal fatsoenlijke mensen blijven?” Hij deed donderdag 26 november het probleem uit de doeken tijdens de NBA Accountantsdag in de RAI in Amsterdam.
Afschaffen perverse prikkels
Hij pleitte voor het afschaffen van de perverse prikkels. “En het kan ook niet zo zijn dat er koersgevoelige informatie heen en weer gaat over drie verdiepingen van een bank. De bank verweert zich door te zeggen dat de afdelingen verschillende liften hebben. Dan moet ik lachen, maar toezichthouders stemmen in. Gelukkig dat ze die liften hebben.”
De frontoffices van banken in Londen worden big swinging dicks genoemd. “Of rainmakers. Of masters of the universe. Interne controle de grensrechter of showstopper. Of de chimpansee die het niet erg vindt om geschopt te worden.” Zo liggen blijkbaar de verhoudingen. Econometristen of wiskundigen (zogenaamde quants, red.) berekenden de meest ingewikkelde producten. “Ze modelleren ook nog hoeveel de banken er in het verleden mee hadden kunnen verdienen. Stel, de bank had een partnermodel gehad, waarbij de partner de eigenaar was geweest van de bank. Die partner had nee gezegd. Je bent hier wel met mijn geld aan het kloten.”
Geen catharsis
Nu is het volgens Luyendijk others people’s money. “Dat vat het probleem in het diepst van de kern samen. Rijkman Groenink van ABN Amro begreep die collateralized debt obligations in 2006 ook niet allemaal. Hij had vervolgens ook geen idee van de risico’s van zo’n product.”
Joris Luyendijk tijdens de NBA Accountantsdag
Volgens Luyendijk is er in de financiële wereld tot op heden geen catharsis oftewel emotionele zuivering geweest. Jan Hommen, oud-ceo van KPMG Nederland, oud-CFO van Philips en ex-bestuursvoorzitter van ING, reageerde. “Bij KPMG is die er wel geweest. We hebben het uitvoerig gehad over cultuur en gedrag. We kwamen uit een diep dal. We moesten eerst de emotie naar voren halen om vervolgens de ratio weer naar voren te krijgen. Dat zijn pittige discussies geweest. Het probleem was cultuur en het was leiding. De tone aan de top was verkeerd. Maar je moet elkaar dan wel durven aanspreken.”
Rotte appels die de kortste weg pakken
Opvallend: Hommen had het boek van Luyendijk nog niet gelezen. “Daar heb ik de tijd niet voor gehad. Maar ik heb Wallstreet, Londen en Nederland gezien. De verschillen zijn erg groot.” Had Hommen dit boek, deze sign of times, niet moeten lezen? “Waar het om gaat is dat 99 procent van de mensen gewoonweg hardwerkend zijn. Maar in iedere organisatie zitten rotte appels die proberen de kortste weg te pakken. Die moet je eruit zien te zeilen.”
Luyendijk hekelde de box ticking mentality. “Heb je het langs compliance gekregen? Alsof het een aantal heuvels zijn waar we wel overheen moet. CEO’s van multinationals en toezichthouders reageren vaak hetzelfde op mijn boek: dit gaat niet over ons. Of ze lezen het niet eens. Fascinerend.”
@jorisluyendijk over ethiek en cultuur in de financiële sector #Accdag pic.twitter.com/S7LSdnE5Bc
— Koninklijke NBA (@nbacc) 26 november 2015
Blijf overeind staan
Een slotvraag: De accountant wordt niet betaald door de maatschappij. Hoe kan hij dan het maatschappelijk belang dienen? Hommen: “Door streng te zijn als hij streng moet zijn. Je kunt prima streng zijn tegen iemand die je een gepeperde rekening stuurt. Als je het gesprek durft aan te gaan, begrijpen ze het wel. Blijf overeind staan. Ik ga niet verder zo en mijn rekening blijft zoals deze is.”
