Mannen die roepen dat ze integer zijn, zijn het gevaarlijkst. Dat stelt Jeroen Smit, auteur van boeken over de ontsporingen bij Ahold en ABN Amro, in Trouw.
De Panama Papers laten volgens hem nog maar eens zien dat bedrijven te weinig beseffen dat ze iets te maken hebben met de samenleving waarbinnen ze opereren, zegt Smit. “Laat ze stoppen met hun omdat-het-kan praktijken.” Hoogmoed en trots vervreemden volgens hem topondernemers van hun omgeving en de samenleving. “Geen wonder dat ze zich niet geroepen voelen belasting te betalen voor een algemeen belang dat niet het hunne is. Gewone wetten zijn voor gewone mensen, maar ik ben met iets heel groots bezig, ik verover de wereld, ik creëer werkgelegenheid, ik ben heel belangrijk.”
Concept ethisch verantwoord ingewikkeld
Het concept ethisch verantwoord is voor hen maar ingewikkeld, stelt Smit vervolgens. “Wat de samenleving de ene 
keer ethisch vindt, is de volgende keer niet ethisch, daar hebben ze niets aan. Voor hen is er maar één moraal en dat is de wet. En alles wat daar binnen blijft, is dus oké. Die mensen worden nu, zeker na de Panama Papers, geconfronteerd met de pijn en onvrede van de samenleving, en ze zullen zich realiseren dat die hen kan schaden. Dan zullen ze een afweging maken: wat levert die handel ons op en wat kost die ons aan reputatieschade? Maar eigenlijk zou je willen dat bankiers en fiscalisten er uit zichzelf geen genoegen meer mee namen alleen maar binnen de grenzen van de wet te blijven.”
De persoonlijke moraal wordt losgekoppeld van de professionele moraal, ziet Smit. “Mensen raken hun ziel kwijt in 
het werk. Die spanning heerst op heel veel plaatsen, ook bij ABN Amro. Je hebt een alibi, want je doet niets wat verboden is, maar intussen voel je net als iedereen dat het niet klopt dat de rijken er alles aan doen om geen belasting te betalen. Terwijl je wel een ruimte schept om dat mogelijk te maken, ook al weet je niet of je klanten daar gebruik van maken en het allemaal nog legaal is ook. Ik kan dat alleen maar verklaren vanuit de cultuur die ik beschreven heb in ‘De prooi’ – en die cultuur gold voor meer banken dan ABN Amro: het aandeelhoudersbelang stond op de eerste plaats, de bank moest groeien en bij de mondiale top-vijf gaan horen, want wie niet jaagde werd prooi.
Perverse prikkel
Die perverse prikkel creëert een klimaat waarin het niet langer gaat om het helpen van mensen met goede financiële producten, maar om het halen van hoge rendementen. Wat we nu zien, zou een restant kunnen zijn van die cultuur.” Uiteindelijk gelooft Smit dat we door dit soort crises heen gaan en ervan leren. “Tot dusver was onze hele economie gebaseerd op bezit, maar we bewegen ons in de richting van een economie van delen. Stel dat dit de richting is die we opgaan, dan hebben we ook een ander type leiderschap nodig. Niet meer een die uitgaat van een eeuwige strijd, jagen of gejaagd worden, maar leiderschap dat uitgaat van de gedachte van verbinding en zegt, in de woorden van DSM-topman Feike Seibesma: ‘Niemand kan succesvol zijn in een wereld die faalt’.”
Lees het hele interview met Jeroen Smit op Trouw.nl
Ook werken aan integriteit?
Executive Finance organiseert op 6 oktober een integriteitsdag over leiding en verleiding. De dag staat onder leiding van Jeroen Smit (auteur van het boek de Prooi en Het drama Ahold). Jaap van Manen, voorzitter van de commissie die de code corporate governance heeft herzien, is één van de sprekers.
