Normen en waarden. Voormalig minister-president Jan Peter Balkenende heeft er jarenlang op gehamerd. Wellicht wist Balkenende meer dan menigeen dacht, want een gemeenschappelijk beeld over gewenst en acceptabel gedrag bepaalt voor een groot deel hoe integer u handelt. De mens heeft handvatten nodig om integer te handelen. Geertje Strampel, partner Risk Advisory Services bij BDO, noemt in BDO Scope bijvoorbeeld voorbeeldgedrag en bedrijfscultuur essentieel voor het effectief managen van integer handelen. Straffen kan ook helpen.
Ieder incident is een integriteitskwestie. Een gestolen balpen, een verborgen relatie of een geldsom achterover drukken, integriteit komt in het geding. Geertje Strampel: ‘Aan ieder schandaal, incident of andere overschrijding van integriteit ligt gedrag ten grondslag. Mensen overschrijden, bewust of onbewust, normen die blijkbaar niet zodanig verankerd waren dat ze als soft controls konden dienen. Alleen maar aandacht voor harde maatregelen als een gedragscode, incidentenregister of klokkenluidersregeling is blijkbaar niet genoeg. We zien telkens dat formele governance niet in staat is om perverse drijfveren en motieven te beheersen.’
Soft controls
Er zijn verschillende factoren die bijdragen aan niet-integer handelen. Een duidelijke schets van gewenst gedrag kan daarbij een sleutel rol vervullen. Strampel: ‘Cruciaal is een gemeenschappelijk beeld over wat gewenst en acceptabel gedrag is, intern maar ook extern. Als niet helder is binnen welke lijntjes medewerkers mogen kleuren, hoe kun je dan verwachten dat dat gebeurt? Wil je integriteitsrisico’s beperken, dan moet je dus verder gaan dan het opstellen van regels en procedures. Met name soft controls zoals voorbeeldgedrag en bedrijfscultuur zijn van kardinale waarde voor het effectief managen van integer handelen. Lukt dat, dan kan de mens ook de sterkste schakel zijn, als collega’s elkaar wél aanspreken op overtredingen en verkeerd of onwenselijk gedrag.’
Fraude blijft in geheugen
Frauduleuze zaken blijken echter een geval apart. ‘Bij fraudegevallen focust de buitenwacht te vaak alleen op een individu zonder de vraag te stellen waardoor die fraude heeft kunnen gebeuren. Dan vergeet men dat niet-integer handelen zelden beperkt blijft tot één individu; vaak zit er dan structureel iets niet goed in een organisatie,’ aldus Strampel.
Straffen
De vuistregel is dat 10 procent van de mensen altijd integer gedrag vertoont, 10 procent nooit integer handelt, en het gedrag van de middengroep van 80 procent wordt bepaald door de omstandigheden. Strampel: ‘Het mooie is dat je nou juist aan die omstandigheden veel kunt doen. Tegelijk moeten we realistisch blijven: de meeste mensen hebben maar een beperkte intrinsieke motivatie om voortdúrend integer bezig te zijn. Wat ze in ieder geval wel scherp en integer houdt, is steeds strengere wet- en regelgeving. De mogelijkheid van hoge boetes, persoonlijke aansprakelijkheid en fikse straffen dwingt organisaties om hierover een standpunt in te nemen en daarnaar te handelen.’
Geertje Strampel
is partner bij BDO binnen Risk Advisory Services. Eerder werkte ze voor de AFM in het gedragstoezicht op financiële marktpartijen.
