Het is een enorme uitdaging voor besturen en commissarissen van ondernemingen om adequaat met risico’s om te gaan. Dr. Robert Bood, senior lecturer van businessschool Tias, denkt dat de aandacht voor risico’s die het functioneren en de resultaten van ondernemingen kunnen schaden, flink is toegenomen. Niet in de laatste plaats door de financiële crisis. Volgens Bood is het juist belangrijk om dreigingen te snel af te zijn. ‘Op tijd herkennen dat er iets aan het veranderen is en daar snel op reageren levert al gauw een beslissende voorsprong op.’
‘Als een onderneming risico’s verkeerd inschat, dan kunnen de gevolgen ver reiken,’ zegt Bood. ‘Zeker als een grote onderneming hierdoor plots te maken krijgt met verliezen. Het raakt grote groepen werknemers, leveranciers, klanten en aandeelhouders. Terecht eisen toezichthouders, accountants en belanghebbenden dat zowel private als publieke organisaties zich goed voorbereiden op toekomstige risico’s en aangeven hoe ze hiermee om willen gaan.’
Zie ook: Financiële cybercrime: wat zijn de grootste risico’s?
Ondernemingen besteden de meeste aandacht aan operationele en organisatorische risico’s, deels ingegeven door de ruime beschikbaarheid van gestructureerde methoden om ze op te sporen en beheersen. Strategische risico’s van buitenaf krijgen minder aandacht krijgen. Bood: ‘Dat is opmerkelijk, want steeds vaker blijkt dat ondernemingen zich laten verrassen door externe gebeurtenissen en veranderingen. Deze komen sneller dan ooit en hebben grotere gevolgen.’ Ondernemingen laten zich juist dikwijls overvallen door externe veranderingen en incidenten. Het is niet voor niets dat de Ubers, AirBnB’s en de Netflixen zo’n grote bedreiging vormen voor bestaande verdienmodellen. Hierdoor lopen ondernemingen (on)bewust substantiële risico’s.
Wake-upcallstrong
De aanhoudende stroom aan disruptieve businessmodellen, de voortdurende economische en politieke volatiliteit en veranderingen in het gedrag van consumenten zouden inderdaad een wake-upcall voor ondernemingen moeten zijn. De Utrechtse businessschool Tias onderzocht alle jaarverslagen over 2012 van in Nederland aan de beurs genoteerde ondernemingen. De Nederlandse Governance Code schrijft voor dat besturen in hun jaarverslag ‘de voornaamste risico’s gerelateerd aan de strategie van de vennootschap’ beschrijven. ‘Daaronder vallen – naast operationele, organisatorische en financiële risico’s – nadrukkelijk strategische risico’s. De 74 beursgenoteerde ondernemingen geven aan dat ze nagenoeg allemaal de Code volgen en dat ze met externe risico’s te maken hebben. Macro-economische veranderingen scoren daarbij het hoogste, gevolgd door structurele marktveranderingen en technologische en digitale veranderingen,’ aldus de senior lecturer.
Doodsangsten
Een groot deel van de ondernemingen zit niet te wachten op de zogenoemde ‘wild cards’. Dat zijn schokken en verrassingen die een markt of onderneming plotseling hard raken. Voorbeelden hiervan zijn natuurrampen, sabotage en terroristische aanslagen. De angst komt overeen met de zogeheten prospect theory van Daniel Kahneman en Amos Tversky, ook wel bekend als de vooruitzichttheorie. Het tweetal ontdekte dat gebeurtenissen die zelden of nooit voorkomen worden overschat. Omgekeerd wordt alles wat al regelmatig gebeurt of kan gebeuren juist onderschat. Bood noemt cybercrime als actueel voorbeeld.
Tijd voor actie
Ondernemingen zijn erg terughoudend als het gaat om het rapporteren van specifieke externe risico’s. Bood: ‘Liever gebruiken ze algemene termen als ‘diversificeren’, ‘hedgen’ of ‘afstoten’. Mogelijk besteden ondernemingen intern ruimschoots aandacht aan externe risico’s, maar willen ze hun concurrenten liever niet wijzer maken. Maar het kan ook zo zijn dat ze er daadwerkelijk weinig aandacht aan besteden.’
Preventieve actie
Bij het nemen van strategische beslissingen zijn onzekere omstandigheden vaker regel dan uitzondering. Benaderingen die uitgaan van risico’s schieten tekort bij de aanpak van externe onzekerheden. Volgens Bood gaat het namelijk niet om de inschatting van hoe waarschijnlijk het is dat iets zal gaan gebeuren. De voorbereiding op de mogelijke gevolgen is belangrijker. ‘Stap één is om te bedenken wat de mogelijke impact van deze externe onzekerheden op de onderneming is. Niet alle externe onzekerheid heeft invloed op het functioneren of op de resultaten van de organisatie.’ Volgens Bood doet een onderneming er goed aan om preventief actie te ondernemen. ‘Voorspellen dat er iets gaat gebeuren, is lastig. Maar op tijd herkennen dat er iets aan het veranderen is en daar snel op reageren levert al gauw een beslissende voorsprong op.’
