Robotisering en digitalisering gaan ons werk veranderen en ja, sommige banen zullen daarbij verdwijnen. Onderbelicht blijft dat er door de nieuwe technologieën ook banen bij gaan komen. Misschien zelfs meer dan dat er verloren gaan. Die nieuwe banen zijn niet enkel te vinden in de hightech of IT.
Sinds de eerste alarmerende berichten over robotisering en digitalisering in 2013 verschenen, is er een onophoudelijke stroom aan berichtgeving die het einde van werk voorspelt voor miljoenen mensen. Alarmerende krantenkoppen als “de robots komen eraan”, het “einde van werk”, “a jobless future” worden afgewisseld met (wetenschappelijke) onderzoeken naar ceo’s die zich zorgen maken over automatisering in hun sector of naar de ramp die zich op de arbeidsmarkt gaat voltrekken.
De basis voor deze alarmerende berichten en onderzoeken werd gelegd door de Oxford-onderzoekers Frey & Osborne. Zij voorspelden in 2013 dat 47% van de bestaande banen een hoog risico liep geautomatiseerd te worden en dus te verdwijnen. Nu is risico niet hetzelfde als daadwerkelijk verdwijnen, maar in de berichtgeving was die nuance snel verdwenen.
Jobstijding van een jobless future blijkt voorbarig
Inmiddels zijn we enkele jaren verder en zijn er, naast de artikelen met doemscenario’s, ook onderzoekers die een ander beeld schetsen. Een mooi voorbeeld daarvan is een groep onderzoekers van de OESO die het werk van Osborne & Frey als uitgangspunt hebben genomen en daarop voortgeborduurd hebben. De belangrijkste conclusie van hen was dat als een taak van een werknemer geautomatiseerd wordt, dit niet per definitie betekent dat deze baan in zijn geheel verdwijnt. Vaak zal de werknemer samen gaan werken met de nieuwe techniek en deze zal hem bij zijn taken ondersteunen. Het is dus niet de gehele baan die verdwijnt, maar slechts een deel van het takenpakket dat overgenomen wordt door de nieuwe techniek (robot, software, etc.) die dat deel efficiënter kan doen. De robot neemt dus niet je baan over, maar assisteert je.
Dat betekent ook dat niet 47% van de banen zal verdwijnen, maar een veel lager percentage. Maar belangrijker nog, er komen ook banen bij. De nieuwe technologieën zorgen ervoor dat de vraag naar de verbeterde en goedkopere producten toeneemt. Die toegenomen vraag en de bijkomende spillover-effecten zorgen ervoor dat de vraag naar arbeid stijgt. De vraag naar arbeid stijgt zo sterk dat er voor heel Europa netto een arbeidstoename van bijna 12 miljoen banen inzit, volgens een onderzoek van het Tjalling C. Koopmans Institute.
Toch zien we nu nog steeds de meeste aandacht uitgaan naar het verdwijnen van werk en de banen die overbodig dreigen te worden. Op zich ook wel logisch: men heeft nu eenmaal meer een beeld van- en gevoel bij- een bestaande baan, dan van een baan die niet bestaat. Mensen kennen ook familie, vrienden of kennissen die zo’n functie uitvoeren.
Wat voor soort nieuwe banen ontstaan er?
Veel banen veranderen of verdwijnen, maar er komen mogelijk nog meer banen bij. Dan is het interessant te kijken naar wat voor banen in de toekomst gevraagd worden. Nu is het voorspellen van banen die erbij komen veel lastiger dan het voorspellen van de type banen die verdwijnen. Er worden door economen, arbeidsmarktexperts en futurologen echter dappere pogingen gedaan en er komen opvallende lijstjes uit, zie bijvoorbeeld die van Forbes en businessinsider (beide gebaseerd op het U.S. Bureau of Labor Statistics), salary.com, , kiplinger, fastcompany of het Ierse independent.
Naast de voorspelbare future- en whizzkid jobs als ‘app developer’ en ‘cloud computing’ zitten er ook enkele onverwachte banen bij. Het US Bureau of Statistics doet al jaren voorspellingen over de behoefte aan bepaalde banen. Zij doet dat door het extrapoleren van bestaande ontwikkelingen naar de toekomst. Daardoor komen er ook banen in de lijst voor als verkoper in de detailhandel of vrachtwagenchauffeur. Banen waarvan door sommige experts juist wordt gezegd dat deze door online shoppen of de opkomst van de zelfrijdende auto dreigen te verdwijnen. Sommige banen zijn ook landgebonden. Verpleegsters komen in de Amerikaanse lijstjes vaak voor, maar dat heeft voor een deel ook te maken met de Affordable Care Act waardoor de vraag naar zorg toeneemt. In Ierland schijnt er zelf een tekort aan priesters te zijn. De Independent noemt ook begrafenisondernemers, want met de vergrijzende samenleving wordt dat een groeisector.
Veel gevraagde banen in de toekomst
Als ik kijk naar de vele lijsten en tegelijk de sociaaleconomische ontwikkelingen (in Nederland) in ogenschouw neem, dan denk ik er wel een patroon in te ontdekken en worden, naar mijn idee, de volgende typen banen in de toekomst meer gevraagd:
Healthcare: Van verpleegsters tot chirurgen; de medische sector is een groeisector. Met de vergrijzende westerse samenleving zullen hier ook in de toekomst veel banen te vinden zijn.
IT: De technieken die banen doen verdwijnen, moeten ook door mensen bedacht en uitgevoerd worden. Maar er ontstaan ook hele nieuwe werkvelden: app developer, IT security analist, software designers, etc.
Marketing en marktanalyse: Marketing wordt steeds belangrijker en verandert ook van gedaante (van sales-georiënteerd naar education-based). Content-creatie (blogs, websites) is in opkomst. Daarnaast wint de analyse van de markt aan importantie, zoals marketing-gerelateerde big data en marketing- en business intelligence.
Techniek: (Hoog)opgeleide technici blijven in trek. Daarbij komt dat de combinatie van techniek en ICT steeds belangrijker wordt: smart systems, smart industry, smart cities, mobile connected business, internet of things, 3d-printen, nano-technologie, medtech, etc.
Persoonlijke verzorging, food & fit: Persoonlijke verzorging wordt steeds belangrijker. Van kappers tot mondhygiënisten en ergotherapeuten: aandacht voor het uiterlijk en gezondheid neemt toe. In dat verlengde zien we ook de opkomst van diëtisten en persoonlijke fitnesscoaches. Want als de robots het werk doen, moet je toch in beweging blijven.
Andere categorieën
Er zijn nog veel meer categorieën te bedenken, duurzaamheid bijvoorbeeld. Maar dit lijken, voor wat het waard is, de categorieën die het meest terugkomen in alle voorspellingen. Mogelijk komen er ook banen bij waarvan we het bestaan nu nog niet kunnen bevroeden. Maar wat de lijsten wel duidelijk maken is dat de netto-toename van banen best bewaarheid kan worden. We zijn nog lang niet in de ‘jobless future’.
Klik hier voor een kort chronologisch overzicht van de evolutie van het becijferen van de arbeidsmarkteffecten van automatisering en digitalisering.
Auteur: Kasper Buiting, senior sector econoom ABN AMRO
