Ze is één van de vaandeldragers van het nieuwe toezicht. Femke de Vries, bestuurslid van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), gelooft zeker dat er wet- en regelgeving moet zijn, maar cultuur en integriteit zijn minstens zo belangrijk. “Dat is onze les vanuit de crisis.”
De nieuwe generatie wil problemen oplossen en aanpakken, nog voordat een crisis zich aandient en kijkt daarvoor verder dan de cijfers. Cultuur en gedrag zijn indicatoren. Worden producten in een korte tijd heel populair, dan is het goed verder te kijken dan de neus lang is. Zit er een negatieve of positieve prikkel achter? Vooruitblikkend toezicht, noemt De Vries het. “Ik vind het een zwaktebod te moeten zeggen dat gedrag te risicovol is, maar de wet het niet toestaat iets te doen.” Aansluitend concludeert ze dat systemen en regels niet voorkomen dat er schandalen zijn. “Dat is onze les uit de crisis. Mensen zeilen soms langs regels heen, als ze daarvoor maar genoeg prikkels krijgen. Dat is meteen de reden waarom wij terugkijken in dossiers. Waar heeft het mis kunnen gaan? Welke prikkels zijn hier aan het werk? Waar gaat integriteit schuiven? Antwoorden vinden op die vragen vind ik leuk. Toezicht is een soort gedragsbeïnvloeding. Je wilt zaken in een bepaalde richting beïnvloeden en daarbij zoek je naar instrumenten die het effectiefst zijn.”
Grijs gebied
Het onderwerp beïnvloeding wil De Vries ook oppakken tijdens de Integriteitsdag op 6 oktober. Met welke gedachte zouden deelnemers naar huis terug moeten keren? “Het gesprek aangaan over integriteit is altijd nuttig. Vooral omdat maatschappelijke waarden en normen telkens veranderen. Wat nu nog door de beugel kan, kan dat over een paar jaar wellicht niet meer. Kijk naar het morele debat over de afdracht van belasting. Mensen die fiscale constructies opzetten komen er nu niet meer mee weg om te zeggen dat ze binnen de grenzen van de wet handelen. Daarnaast is integriteit voor iedereen anders. Wat voor de een acceptabel is, vindt de ander totaal onacceptabel. Dus zul je het vooral over het grijze gebied moeten hebben om gezamenlijke waarden en normen te vinden. Integriteit is niet statisch. Allerminst. Net zoals toezicht niet statisch is. Ook wij spiegelen ons continu aan maatschappelijke ontwikkelingen. Veel wetten bieden nu eenmaal ruimte voor interpretatie. Dat komt doordat we als maatschappij ook in beweging zijn en nu bijvoorbeeld heel anders kijken naar producten met hoge kosten, zoals beleggingsverzekeringen.”
Waar ziet de toezichthouder het vaak misgaan met integriteit? De Vries: “Kijk naar de Liboraffaire. Vaak is het een glijdende schaal. Betrokkenen vonden de manipulatie van dat rentetarief geleidelijk aan gewoon. Er ontstond een foute cultuur, met daarin een rechtvaardiging voor het eigen gedrag. Een ander signaal is als de targets allemaal één kant, meestal de commerciële kant, op staan. Als targets te hoog zijn om te halen, gaan medewerkers regels omzeilen. Alles om de doelen alsnog te halen. Goed gedrag wordt niet beloond. Wie komt hogerop door aan welk profiel te voldoen? Een mechanisme dat alleen commercieel succesvolle medewerkers naar boven stuwt, kweekt managers die alleen daar naar kijken. Erg gevaarlijk.” Zeker omdat het bestuur van de onderneming op een gegeven moment dan ook alleen wordt gevormd door commercieel succesvolle mensen, concludeert De Vries. “Waar tegenspraak nauwelijks een rol speelt. Over de hele linie. Een aantal financiële instellingen geeft het goede voorbeeld. Zij werken al met diversiteit aan de top en sturen op diversiteit in de teams. Zij hebben aandacht voor de bedrijfscultuur en ze gaan het gesprek aan over integriteit. Waar zitten de gaten?”
Tegennatuurlijk
In het derivatendossier moest de AFM ook zelf laten zien wat er niet goed was gegaan. Banken verkochten mkb’ers niet passende producten. AFM miste volgens een kritisch rapport niet alleen de noodzakelijke expertise in de mkb-markt, het had ook onvoldoende capaciteit om dit maatschappelijk gevoelige dossier in goede banen te leiden. De Vries: “Als iets niet goed is, moet je er zelf openheid over geven. En er zo snel mogelijk van leren. Het moet anders en beter. We hebben bewust openheid betracht. Dat tast op de korte termijn wellicht vertrouwen in toezicht aan, maar draagt op de lange termijn juist bij aan vertrouwen in je deskundigheid en oordeel. Openheid draagt daarnaast bij aan het geloof in je integriteit. Dat blijkt ook uit onderzoek. Op korte termijn beperk je de schade voor het vertrouwen in jouw deskundigheid door heel goed uit te leggen waarom je het doet. Dat is voor sommige mensen misschien tegennatuurlijk. De neiging is soms om zo min mogelijk te vertellen. Maar uitleggen maakt juist de afname in vertrouwen kleiner. Daarbij komt dat ik vind dat we als instituut het goede voorbeeld moeten geven.”
Als toezichthouder bij DNB zat De Vries regelmatig voor de geschiktheidstoets aan tafel met bestuurders in de financiële sector. “Ik heb nooit het idee gehad dat bestuurders willens en wetens verkeerd doen, maar soms ontbreekt inzicht. Zo begon ik tegen een bankdirecteur over terrorismefinanciering en witwassen. ‘We hebben geen crooks en criminals in de boeken’ was de reactie. Hoe weet u dat, vroeg ik toen. U kijkt er niet naar. Organisaties worden groter en groter. Dan moet je een manager die je vertrouwt niet alleen met commerciële targets, maar ook met doelen over de bedrijfscultuur naar een ver land sturen. Laat hem daar ook over rapporteren en ga het gesprek met hem aan. Dat is ook werken aan integriteit.”
Nooit genoeg
Prikkels, indicatoren, signalen… Net zoals AFM kunnen ook ondernemingen en vooral hun bestuurders hun voordeel doen met de nieuwe zienswijze over toezicht gericht op het voorkomen van schreeuwende krantenkoppen over verbazingwekkende schandalen. Met dank aan de crisis en talloze schandalen die daaruit voortkwamen, is er meer aandacht dan ooit voor bedrijfscultuur. Ook in de Nederlandse corporate governance code. De Vries: “Kijk waar je kwetsbaar bent. Natuurlijk, je hebt regels en systemen nodig. Maar die zijn niets waard als er geen gesprek plaatsvindt over de waarden van een onderneming. Dat bewustzijn is belangrijk. Over integriteit kun je eigenlijk nooit genoeg praten…”
Integriteitsdag over leiding en verleiding
Femke de Vries is één van de sprekers tijdens de Integriteitsdag op 6 oktober 2016. Andere sprekers zijn José Hernandez (CEO van Ortus Strategies, dat tal van topondernemingen bijstaat in crisistijden), Margriet Sitskoorn (hoogleraar klinische neuropsychologie) en Jaap van Manen (voorzitter van Monitoring Commissie Corporate Governance code). Jeroen Smit is dagvoorzitter. Wilt u de Integriteitsdag bijwonen? Inschrijven kan via www.integriteitsdag.nl.
