Arrogantie, onwetendheid, naïviteit. Morele blinde vlekken die een regelrechte aanval op het integer handelen van een CFO zijn. Het financiële geweten van de organisatie heeft echter niet de twijfelachtige luxe om een gebrek aan integriteit te tonen. Integriteitsmanager Theo Quaijtaal noemt de kernwaarden zorgvuldigheid, uitlegbaarheid en standvastigheid als richtlijn voor een krachtige CFO. ‘Als je daarvan afwijkt en je hebt je eigen agenda, dan is er bij mij geen weg terug.’
Theo Quaijtaal heeft een achtergrond in finance, governance en integriteit. Als ondernemer heeft Quaijtaal vele beschadigde morele kompassen ‘mogen’ meemaken bij bedrijven als NS, Imtech en FIFA. Dagelijks moet hij lezen dat bestuurders, directeuren en zelfs de CFO, het financiële geweten van de organisatie, het begrip ‘integriteit’ manipuleren voor eigen gewin. Druk van de samenleving, incentives of de hoge werk- en prestatiedruk. Excuses om het gebrek aan integriteit te rechtvaardigen. Quaijtaal betwijfelt of financieel directeuren in staat zijn om zichzelf in de spiegel te kijken. Negeren is tenslotte een makkelijkere uitvlucht.
Zie ook: Jeroen Smit: ‘De wereld snakt naar leiders’
Hoe is het gesteld met het zelfreflecterend vermogen van de CFO?
Dat kan beter. Integriteit zit ingesloten in de functie van de CFO, vooral in het deel van de F: finance. CFO’s komen voornamelijk uit de finance-hoek en zijn op een bepaalde manier opgeleid. Zelfreflectie is een aspect wat je niet vaak ziet terugkomen in het opleidingsprogramma van financiële opleidingen. Er wordt inmiddels veel meer aandacht aan integriteit besteed en je ziet ook wel wat verbeteringen, maar dat is vooral omdat de rol verandert. Als je het puur hebt over zelfreflectie, kan het nog vele malen beter. CFO’s moeten veel meer naar zichzelf kijken.
Financials vinden het heerlijk in de veilige haven van financiële opleidingen, maar het gaat erom dat je je persoonlijk ontwikkelt. Wie ben je als persoon? Die stap maken ze vaak niet en ze komen vaak ook niet aan zelfreflectie toe.
Hangt dat samen met een bepaalde vorm van arrogantie?
Arrogantie vind ik het verkeerde woord. Het heeft veel meer te maken met zelfbewustzijn. Het zelfbewustzijn van hun gedrag op hun omgeving is er niet. Wel dat ze goed zijn hun vak. Dat wel.
Het geloof in eigen kunnen is wél aanwezig?
Dat is er zeker, vooral heel vaktechnisch gericht, maar de menskant kennen van jezelf ontbreekt. Ik vraag me af of dat bij veel CFO’s goed ontwikkeld is. Als je dat niet van jezelf bewust bent, blijf je maar in de veilige hoek zitten.
Hoe trek je de CFO dan uit zijn veilige hoek?
Dat is een moeilijke vraag. Dat gebeurt vaak pas als ze er niet langer omheen kunnen en de omgeving er heel sterk om vraagt. Dat zie je nu ook met duurzaamheid gebeuren. Consumenten vragen om andere producten en bedrijven veranderen langzaam maar zeker, anders kopen de klanten niks meer. De druk komt van buitenaf. Dat zie je nu ook in de opleidingstrajecten gebeuren. De druk van buiten zorgt ervoor dat je een ander type mens krijgt die uiteindelijk de rol van CFO gaat vervullen. Financieel directeuren die communicatief veel beter geschoold zijn.
Heeft de voorbeeldfunctie van de CFO ook invloed op zijn/haar integriteit?
De CFO is hét geweten van een organisatie en heeft de belangrijkste rol als het gaat om integriteit. Als het daar niet gebeurt, gebeurt het nergens. Hoe kun je regels uitvaardigen, waar de hele organisatie zich aan moet houden en waar jij je niet aan houdt. Dat slaat natuurlijk nergens op. Integriteit heeft niet alleen met regels te maken, maar ook hoe jij dilemma’s oplost. Hoe zorgvuldig je daarmee omgaat, of je alle dingen die je doet ook kunt uitleggen aan je stakeholders, aan de financiële kolom onder je. Kun je het uitleggen en ben je in die zin ook standvastig in je handelen? De CFO moet die rol in al zijn facetten hebben. Anders kun je geen integere organisatie bouwen. Het is een waanzinnige voorbeeldfunctie.
Wordt er dan ook meer van de CFO verwacht dan van de CEO?
Als ik de lijn van het geweten zou doortrekken, ja. Dan moet de financieel directeur zeker sterker zijn dan de CEO.
De CFO moet tenslotte op de rem trappen als er weer eens een overambitieuze CEO voorbijkomt.
Hoe standvastig ben je dan en hoe houd je je rug recht. Zo makkelijk is dat niet. Dan is het zeer zaak dat je een heel sterke CFO hebt die de CEO in bedwang kan houden. De CEO die ook nog zijn eentweetjes maakt met de voorzitter van de toezichthouders, hem in bedwang houden. Dat is zijn rol.
Is de rapportage aan de toezichthouders wel altijd even transparant?
Je zou daarin kunnen manipuleren, want hij wil tenslotte goed nieuws brengen. Vind ik lastig. Ik kan me voorstellen dat een CFO goed nieuws wil brengen, maar dan heb je niet de goede CFO. Met het woord transparant moet je ook voorzichtig zijn. Ook met transparantie kun je perverse prikkels hebben. Ik denk dat het niet altijd even transparant is, maar dat het wel zou moeten zijn. Het is hoe je de boodschap brengt.
Als een CFO niet integer blijkt, is er een manier om het verloren respect terug te winnen?
Wat mij betreft niet. Dan is het gewoon klaar. Ien Dales, de vroegere minister die het woord integriteit in de Nederlandse overheid heeft geïntroduceerd in 1992, riep ooit dat een beetje integer niet bestaat. Ik kan dat nog steeds onderschrijven. Nu is integriteit sowieso een lastig begrip. Als ik nou een groep mensen bij elkaar zet en vraag wat integriteit is, dan krijg je 50 verschillende antwoorden. Respect, transparantie, betrouwbaarheid. Je kunt er allerlei woorden aan koppelen. Voor mij zijn de drie kernwoorden zorgvuldigheid, uitlegbaarheid en standvastigheid. Als je langs die lijn blijft opereren, is het prima. Als je daarvan afwijkt en je hebt je eigen agenda, dan is er bij mij geen weg terug. Dan ben je het respect verloren en moet je plaatsmaken.
Is dat in de praktijk ook het geval?
Zeker niet. Rond CFO’s, en sowieso de financiële kolom, kiest men vaak gevolgen-ethisch. Zodra er eurotekens bij komen kijken, is men in de financiële kolom geneigd om gevolgen-ethisch te kijken. Ze kiezen wat goed is voor de portemonnee. In de integriteitssfeer is het belangrijk dat je voor het beginsel kiest, het uitgangspunt waarom je dingen doet. Je kunt wel gevolgen-ethisch kiezen, maar dan moet je het wel verrekt goed kunnen uitleggen. Als je die stap niet maakt, dan is integriteit een loos begrip en kun je het eigenlijk wel schrappen.
Ze zijn integer als het ze uitkomt?
Op dat moment wel. Stel je hebt een organisatie in het buitenland en je moet een vergunning regelen. Je laat het door een tussenpersoon doen en je moet 1000 euro betalen. Prima, dat valt mee. Snel overmaken, vergunning binnen. Financials vinden 1000 euro al snel prima. Vervolgens maak je van die 1000 ineens 100.000 euro. Dan gaan ze ineens nadenken. Dat is wel heel veel geld. Financials kijken heel veel naar euro’s. Je moet naar het beginsel bekijken en rekening houden met alle belanghebbenden.
