Voor de meer dan vijfhonderd financials die donderdag de dag van de financial van de NBA in Den Bosch bezochten, was het een geruststelling dat kunstmatige intelligentie niet meteen hun baan afpakt. Mits de mens de combinatie met de machine kan maken.
Spreekstalmeester en econoom Mathijs Bouman deed als eerste een poging om het thema Deep Finance te duiden. “Er zijn mensen die dat veel beter kunnen, maar als aftrap wil ik aan de hand van twee filmpjes toch een poging wagen.” De eerste was van het spelletje Flappy Bird waarbij een computer zelf steeds leerde om verder in de obstakelrun te komen. Twee was van Deepmind, een virtueel mannetje van Google dat zelf had leren lopen. “Niemand heeft hem verteld wat lopen is. En nu is lopen een stuk moeilijker dan de boeken controleren. Dus kunt u wellicht in de nabije toekomst artifical intelligence verwachten die een check doet op jouw eigen berekeningen. Een vriendelijke assistent die u helpt.”
Het filmpje van Deepmind die zichzelf leert lopen
Van Olphen: “Wat gaat technologie voor u betekenen?”
Bouman kondigde Gerard van Olphen, voorzitter van de Raad van Bestuur van APG, aan. Die pensioenuitvoerder zet volop in op digitalisering, robotisering en kunstmatige intelligentie. Het was de verwachting van Van Olphen dat een groot aantal banen in de accountancy en controlling gaat verdwijnen. “Het wordt tijd dat u beseft wat technologie voor u gaat betekenen. Is dat dreigend? Nee, want de boekhandel is ook niet verdwenen als gevolg van het internet. De boekhandel is een beleveniswinkel geworden. Het ging ooit niet goed met bioscopen, maar die floreren als nooit tevoren. Wie had gedacht dat op maandagmiddag mensen keurig gekleed naar de bioscoop zouden gaan om een opera die aan de andere kant van de wereld plaatsvindt, live mee te maken. Denk aan wat technologie voor u gaat betekenen. De ontwikkelingen gaan verder dan een beetje meer slicky rapporteren. Het betekent dat ook je tegen je zoon of dochter van 17 of 18 die accountancy wil gaan studeren moet zeggen: denk aan je toekomst.”
Zie ook: Ambitie om CFO te worden? Skills als financial controller zijn onmisbaar
Kans is groter dat het rendement verslechtert
APG beheert maar liefst 370 miljard euro, een derde van de pensioenpot van Nederland. “Onze doelstelling is dat deelnemers aan ons pensioenfonds maximale waarde voor hun geld krijgen. Hun bijdrage bestaat uit die ene dag in de week dat ze in feite hun salaris aan ons afdragen.” De pensioenuitvoerder gaat voor maximaal rendement, tegen zo laag mogelijke kosten. “In de afgelopen dertig jaar hebben we de beste beleggingsjaren ooit gehad. 2 procent hoger dan als je het over de afgelopen vijftig jaar kijkt. De kans is groter dat dat rendement verslechtert over de komende dertig jaar, dan verbetert. We hebben dus technologieontwikkeling nodig om pensioenen goedkoper af te handelen en betere rendementen te boeken. Door bijvoorbeeld beleggingstrends te herkennen vanuit historische data.” In elf talen waaronder Russisch, Nederlands en Chinees gaat APG op zoek naar informatie die het kan vertalen naar investeringsconcepten. “Dat zijn zelflerende algoritmes.”
“We scoren lager dan een bezoek aan de tandarts”
Daarnaast is APG bezig met een systeem waarbij deelnemers vragen kunnen stellen over hun pensioen aan machines. “Maak de vertaling dan eens naar uw werk, waarin controllers in een managementrapportage zeggen dat ik op pagina 120 moet lezen. Die uitleg heb ik niet meer nodig, want ik kan mondeling een vraag stellen en ik kreeg er een betere rapportage, op mijn maat gemaakt, voor terug.” Ook in de uitleg van pensioenaanspraken van deelnemers, wil APG een slag slaan met machine learning. “Nederlanders zijn niet geïnteresseerd in hun pensioen. Wij scoren lager dan een bezoek aan de tandarts. Maar we zijn nu met systemen bezig waarmee deelnemers precies inzichtelijk krijgen wat er voor hen in de pot zit. Dat levert meteen discussie op, want er komt al snel de vraag of een deelnemer die pot nu kan uitgeven. Nee. Dat kan niet. Maar die discussie zoeken we bewust op en technologie helpt ons daarbij.”
Niet alleen typische boekhoudkundige activiteiten gerobotiseerd
Frank Verbeeten, hoogleraar Accounting en Management Control, kwam met de resultaten uit onderzoek naar de impact van technologie op de finance functie. “ Uit de responses blijkt dat de grootste mate van robotisering heeft plaatsgevonden op het terrein van transaction processing, internal reporting en business performance analysis. Het betreft dus niet alleen de typische boekhoudkundige activiteiten, maar ook activiteiten die tot de taken van de controller behoren Denk aan interne rapportages en prestatieanalyse.” Zijn samenvattende conclusie uit het onderzoek: robotisering maakt de financiële functie efficiënter. Data-analyse maakt de finance functie effectiever.
Data-analist zit als navigator naast bestuurder
Eddy Vaassen, hoogleraar Accountancy, vertelde over het visiedocument van de NBA uit 2014 over het beroep van de financieel professional. Dat document krijgt momenteel een update. “Welke kennis en rollen zouden bij de accountants in business moeten zitten? Uiteindelijk gaan we toe naar een data-analist die als navigator naast de bestuurder zit. Mensen worden vervangen door computers daar waar ze routinematige taken doen.” Het nieuwe beroepsprofiel wordt volgens Vaassen ‘binnenkort’ gepubliceerd door de NBA.
Voorspellen van oogsten en prijzen van mais
CFO Marcel Smits van Cargill, wereldwijd aanbieder van voedings-, landbouw-, financiële en industriële producten en diensten, bekende nog steeds vanuit Amerika zijn PE-punten te halen. Hij wilde niet meer bovenaan prijken op het lijstje van de registeraccountants met de meeste omzet. “Het is belangrijker wat je voor een beroepsgroep hebt gedaan, vind ik. Wat mij betreft stoppen we met dat lijstje.” Hij zette vervolgens in rap tempo uiteen wat Cargill met kunstmatige intelligentie doet. Van het voorspellen van oogsten aan de hand van satellietbeelden tot aan berekenen welke kant de prijzen van mais op gaan. Hij is ook een groot voorstander van financiële analyses om de productiviteit van de business te verbeteren. “Is het handig om op een bepaalde plaats een silo in het netwerk te hebben? Of kunnen we de graan beter naar een andere silo brengen? Dat soort vragen pakken we met datascientists op.”
“Het draait om talent”
Hij benchmarkt ook zijn eigen financiële discipline die naar zes shared service centers over is gegaan. “Daardoor weten we dat we, als we het meest efficiënte deel zouden evenaren, we slechts 300 medewerkers nodig zouden hebben voor het verwerken van 120.000 facturen. Zitten we op de lijn van het minst efficiëntie deel dan hebben we 1.200 man nodig. Maar als we overgaan op robotisering zouden we binnen een paar jaar slechts 120 medewerkers nodig hebben.” De finance functie van Smits verzorgt ook analyses van prospects. “Zijn we in de juiste klanten aan het investeren? Daar zijn we net mee begonnen, maar we weten dat een bank als JPMorgan dat ook al kan en doet.” Met automatisering kan Cargill zijn debiteurenportefeuille doorlichten. “En op basis van kredietratings dynamische beprijzing toepassen.” Bouman wilde weten hoe Smits tegen het verschil van de finance functie in Nederland en Amerika aankijkt. “Het draait allemaal om talent. In Amerika weten ze dan en komen de slimste mensen van de hele wereld per honderdduizend naar de VS. Nederland moet in de gaten houden dat het een trekpleister blijft voor internationaal talent.”
Te lang hangen in formuleren van de strategie
Bezoekers hadden in twee ronden de keuze tussen negen masterclasses. Vakmedianet, uitgever van Executive Finance en cm:, bood de masterclass met Jacques Pijl aan. De directeur van Turner en auteur van het boek Strategie=Executie kwam met lessen vanuit de praktijk. “Bestuurders blijven vaak veel te lang hangen in het formuleren van de strategie. Dat terwijl één van de succesfactoren is om 20 procent van de tijd te besteden aan de strategie en 80 procent aan de executie. Bedrijven verspillen soms enorm veel tijd aan strategische analyses en het ontwerpen van nieuwe werkwijzen en structuren.” Voor zijn boek analyseerde hij met zijn team 300 boeken en artikelen en 75 casestudies. Daarnaast interviewde hij ruim 60 topbestuurders. Eye opener was het creëren van de psychologische check in. Diepgaande gesprekken van bestuurders om het eigenaarschap bij de trekker van de kar goed te krijgen. “Daar moet je de tijd voor nemen. Go slow to go fast.”
Reduceer problemen niet tot data
In een vermakelijk één-tweetje zaagde Bouman Christien Brinkgreve, hoogleraar Sociale Wetenschappen, door. Zij is auteur van het boek Weten vraagt meer dan meten. “Data wordt in de wetenschap heilig verklaard, maar je kunt lang niet altijd een probleem reduceren tot een getal. Lever je niet gedachteloos over aan data. 10 procent van de doden in het verkeer komt door alcoholgebruik, maar dat wil niet zeggen dat we auto’s afschaffen. Wetenschappers zitten te veel in een wereld van testen, scoren en afvinklijsten, terwijl je soms door goed doorvragen bij mensen veel meer komt te weten.”
“Data schept een werkelijkheid”
In haar masterclass betoogde Brinkgreve vervolgens nogmaals dat de accountant in business zeker niet overbodig zal worden in de toekomst. “Data lijken soms de nieuwe goden die over ons leven beslissen. Maar wíj beslissen wat we meten en hoe we dat interpreteren. Als je bijvoorbeeld de definitie van armoede verandert, veranderen ook de cijfers. En dus ook het beleid. Dat brengt ons vervolgens op de vraag wíe de definitie vaststelt. En daar komt u om de hoek kijken. Het is niet zo dat data de werkelijkheid weergeeft, maar data schept ook een werkelijkheid. Data spreken dus niet voor zichzelf. Mensen beslissen. En daarachter zit een wereld van waarden, wat wordt belangrijk gevonden. Praat dus met mensen. Luister naar de werkvloer. Daar komen de beste oplossingen vandaan.”
Eerste zoekmachine om code te kraken
Als EY Innovation Leader BeNe schetste Patrick Gabriëls hoe kunstmatige intelligentie in de Tweede Wereldoorlog was begonnen. Met het kraken van de beroemde Enigmacode van de Duitsers met een machine gemaakt door Alan Turing. “De eerste computer. Een soort eerste zoekmachine naar juiste antwoorden om de code te kraken.” Hij showde ook een filmpje van de supercomputer Watson van IBM die tijdens het spelletje Jeopardy de antwoorden geeft en de beste spelers het nakijken geeft.
Supercomputer wint bij Jeopardy
Maar kunstmatige intelligentie moet voorbij de hype komen, stelt Gabriëls. “We moeten boerennuchterheid betrachten en gewoonweg kijken wat we er wel en niet mee kunnen.” Het begint daarbij niet bij de technologie, maar bij innovatieve teams die in start-ups een frustratie proberen op te lossen. “Ze zetten een oplossing snel neer en testen deze in de buitenwereld. Zou je er in investeren?” Geen eindeloze strategische agenda, maar concreet aan de slag.
Computer kan uitzonderingen herkennen
Eric Postma, hoogleraar kunstmatige intelligentie, reageerde op de angst van Elon Musk, oprichter van Tesla, dat artifical intelligence in de toekomst een oorlog zou kunnen beginnen. “Ik geef liever een reëel beeld van waarover het gaat. Impliciete kennis van de wereld om ons heen is heel moeilijk expliciet te maken en in een computer te stoppen. Een computer kan een appel zien en het vergelijken met plaatjes in zijn database om ons vervolgens het woord appel voor te schotelen. Als mensen hebben wij associaties met een appel. Hoe deze voelt, hoe deze ruikt en hoe deze smaakt.” Computers zijn volgens hem handig om saaie, routinematige taken uit te voeren. “Een computer kan uitzonderingen herkennen. Kan zelfs beter borstkanker ontdekken dan artsen, maar vervolgens moet er wel een diagnose gesteld worden. En daar is die arts wel hard bij nodig.” Hij zag dan ook nog niet dat de beroepsgroep van financials al snel tot het verleden zou behoren. “Je moet wel de technologie begrijpen, zodat je er gebruik van kunt gaan maken.”
Finance organisatie stabiel en wendbaar
Ronde twee van de masterclasses leidde langs Bart Meussen, EVP FP&A & Finance Transformation Leader bij KPN. Volgens hem is de finance organisatie van morgen stabiel en wendbaar. “Stabiliteit zoek je in standaarden en die standaarden maken het vervolgens mogelijk om flexibel te acteren. Zie het als je smartphone als stabiel systeem om apps op te downloaden of weer te verwijderen.” Hij liet ook een voorbeeld van process mining zien op het proces van purchase to pay. Het proces wordt visueel voorgesteld. “Ik schrok toen ik al die lijntjes zag. We hebben het proces toen vereenvoudigd, waarna we veel stappen konden automatiseren. Dat is de winst van process mining.” In een andere masterclass had Eric Spreeuwenberg RA, senior manager financial control sales ASML, het onder andere over de vervanging van het ERP-systeem na 17 jaar. “Om over te gaan naar realtime businessinzicht onder SAP Hana. Dat is verschrikkelijk complex, omdat je je processen van begin tot eind opnieuw moet inrichten. Dat terwijl je organisatie aan het groeien is en het huidige systeem nog in de lucht moet blijven.”
In een derde masterclass discussieerde Eelco Bilstra, senior adviseur bij Finext, met de aanwezigen over hoe je een high performance financiële functie bouwt. Samen met André de Waal schreef Bilstra hier een boek over. Want hoe kun je als finance team nou zorgen dat je de organisatie ook echt verder helpt? Hoe krijg je de juiste mensen op de juiste plek? Hoe maak je een stap in samenwerking? Hoe kun je de juiste prioriteiten stellen als finance? Hoe kun je het team helpen inzicht te krijgen in de organisatie? En hoe begeleid je het team in de verandering?
Natuur experimenteert al 4 miljard jaren
Tot slot was in de plenaire zaal de beurt aan de bionische vrouw. Zo wordt Ylva Poelman als columnist van Trouw genoemd. Ze schreef ook het boek De natuur als uitvinder. Ze kwam met talloze lessen van het bedrijfsleven uit de natuur. Van een vaarmechanisme dat energie bespaart door dezelfde beweging te maken als een dolfijn tot aan de winglets aan het einde van vliegtuigvleugels die zijn afgekeken van arenden. “De natuur is al 4 miljard jaren aan het experimenteren om tot de meest optimale methode te komen. Je hebt dus een ongekende gratis R&D-catalogus tot je beschikking.”
Kennis halen voor doorbraakinnovaties
Volgens haar lossen in 12 procent van de gevallen de natuur en de mens een probleem op eenzelfde soort manier op. “Dat betekent dat er nog 88 procent aan kennis te halen is voor doorbraakinnovaties.” De natuur zit ook in onszelf. “Als we een computer zouden maken die hetzelfde kon als onze hersenen, heeft deze computer 20.000.000 watt nodig. Onze hersenen in de loop der tijd geoptimaliseerd en hebben genoeg aan slecht 20 watt.” In de genoemde 4 miljard jaren is verandering de enige constante. Dus is de conclusie van Poelman logisch. Om te overleven moeten we ons aanpassen. “En daarbij kunnen we best eens de natuur als voorbeeld nemen.”
Foto’s van de dag van de financial (foto’s: Ronald Bruins/Paul Ridderhof)
