‘Are we fit for the future?’ vroeg de NBA-VRC in de aankondiging van hun programma Finance en macro-economische trends. De sprekers waren het eigenlijk roerend eens: een schuldencrisis oplossen door nog meer schulden te maken… dat kan nooit goed gaan!
Door Anja Jalink
En wat voor munitie heeft de overheid nog om in te grijpen als het weer mis gaat? De bezoekers waren gelukkig wat positiever: ruim twee derde verwacht dat de economie de komende vijf jaar blijft groeien. Over schulden, Europa, common sense, prosumers en het klimaat.
Hans Hoogervorst: ‘Schuld en boete’
Hans Hoogervorst mocht het spits afbijten. De voorzitter van de IASB en oud-minister van Financiën legde een parallel met Dostojevski’s Schuld en boete. ‘Mijn verhaal is niet opwekkend, wel meeslepend. Schuld is er al volop, de Boete moet nog komen.’ In vlot tempo lepelt Hoogervorst de wereldwijde risico’s op: het bankwezen is sterker, maar de schuldenniveaus zijn gevaarlijk gestegen. Niet alleen hier in het Westen, maar ook Azië heeft zich flink in de schulden gestoken; de nieuwe bubbels tekenen zich alweer af: in huizen en aandelen. De economie is verslaafd geraakt aan de lage rente; bij een nieuwe crisis heeft de overheid weinig tot geen munitie meer om bij te sturen: de rente is al heel laag, de schuldenlast heel hoog.Toch, zegt de oud-minister van Financiën, moeten we weer normaliseren. Ondanks de grote risico’s die dat met zich meebrengt. ‘Als we niets doen, gaat het zeker nog een keer fout.’
Hypotheekrente-aftrek afschaffen
Nederland kan deze problemen uiteraard niet alleen oplossen. Hij heeft zijn hoop gevestigd op Amerika, waar de ‘normalisering’ al een stap verder is. Ook voor Europa ligt hier een (heel lastige!) taak. Volgens Hoogervorst kan Nederland zelf al wel het een en ander doen, door de fiscale prikkels aan te pakken die de schulden opdrijven. Denk aan de afschaffing van de hypotheekrenteaftrek. ‘Dit is een goed moment voor afschaffen, omdat de rente zo laag is.’
IFRS leases maakt nog meer schulden zichtbaar
De banken hebben inmiddels al veel strengere kapitaalsnormen. Volgens Hoogervorst had daar nog wel een tandje bij gemogen. En bedrijven lenen nu geld om aandelen terug te kopen. Daar moet je ook naar kijken. De IASB heeft zijn bijdrage geleverd aan het inzichtelijk maken van de schuldenlast van bedrijven: ‘In leases zaten nog heel veel verborgen schulden, maar die zijn straks verleden tijd.’ Al met al wordt het een kwestie van lange adem – en zo lang er niets gedaan wordt, worden de problemen eerder groter dan kleiner. ‘De boete moet nog komen!’
Caroline de Gruyter: ‘Simpele oplossingen zijn er niet’
Het verhaal van de tweede spreker, Europa-correspondent Caroline de Gruyter, sluit naadloos aan. Onze nationale globetrotter ziet dat in Europa ieder land cultureel anders is, maar op politiek gebied steeds meer met hetzelfde bezig is. Dat komt doordat alles met elkaar verbonden is. ‘Het is de clash tussen globalisering en democratie. De economie is overal geglobaliseerd. Na WOII hebben werkgevers, werknemers en de staat een pact gevormd, waaruit de verzorgingsstaat ontstaan is. Na 20 jaar wilden de werkgevers meer (profit) en gingen globaliseren, waardoor de overheid hun deel ook op zich nam. Dat leverde de overheid ook schulden op, waarna ook de staat globalisering zocht. Zo komen we aan onze schuldenlast – en daar komen we niet meer van af. Alles is met alles verknoopt geraakt. Het maakt dan ook niet eens zoveel uit of je nu wel of niet in de Europese Unie zit. Een land als Zwitserland heeft bijvoorbeeld ook erg veel last gehad van de eurocrisis.’
Politici zijn managers geworden
‘De economie nationaliseren kan niet meer. Dan moet je de democratie internationaliseren – en dat gebeurt nu deels. Dat brengt veranderingen mee. In de jaren tachtig maakte het nog echt verschil of de PvdA of VVD de verkiezingen won. Dat maakt nu eigenlijk niet zo veel meer uit. Veel dingen worden internationaal geregeld. Je blijft dan als land zitten met ‘softe’ onderwerpen, zoals euthanasie, de burka en zwarte Piet. Over economie kun je compromissen sluiten, maar over dit soort gevoelige onderwerpen niet. Dat zorgt voor polarisering. ‘Normale’ partijen kunnen daar niet zo goed mee omgaan, terwijl polariserende partijen er garen bij spinnen. Hoogervorst zegt: ‘We weten allemaal wat we moeten doen’, maar geen politicus wil het aanpakken. Politici zijn managers geworden.’
Common sense neemt toe
Overigens merkt De Gruyter dat de common sense het afgelopen jaar wel weer toeneemt. ‘Populisten hebben nergens echt de verkiezingen gewonnen, en op social media merk je dat mensen die schelden gecorrigeerd worden door anderen. ‘Kom nu eens met argumenten.’ We hebben de euro gebouwd, we hebben Schengen bedacht, maar politiek was dit niet geschraagd. Dat begint nu opgebouwd te worden en dat gaat de burger ook merken.
‘Wanneer Nederland iets wil ondernemen tegen Facebook, dan gebeurt er niet zoveel. Maar als Europa aan de bel trekt, dan past Facebook zich wel aan. We hebben daar echt wel voordeel van. Noorwegen en Zwitserland – die geen lid zijn – doen aan veel meer Europese zaken mee dan het Verenigd Koninkrijk. De Britten komen er nu ook achter dat het allemaal niet zo makkelijk is. Daar kunnen andere landen ook van leren.
Het spel wordt niet meer Angelsaksisch gespeeld
Ook voor Nederland gaat een en ander veranderen na de Brexit. Wij waren heel erg gericht op de Britten, maar als we nu wat willen kunnen we niet meer volstaan met een belletje naar Londen. Nederland zal coalities moeten gaan bouwen. Aansluiting zoeken bij andere landen. Het hele politieke bouwwerk gaat daardoor veranderen. Er ontstaat een nieuwe dynamiek. Lees daarom ook Duitse, Spaanse of Franse kranten. Het spel wordt niet meer Angelsaksisch gespeeld!
‘Wat het Nederlandse bedrijfsleven daarvan gaat merken? Ik denk dat veel bedrijven een tik gaan krijgen. Het is niet per se dat de handelsstromen moeilijker zullen worden, maar de standaarden worden anders. Die Britse standaarden zullen van de Europese weg groeien en dat wordt lastig in handelsbetrekkingen.’
Kees de Kort: En wat verwacht u er zelf van?
Beursanalist Kees de Kort stak vervolgens de thermometer nog even in de zaal. Wat verwachten de ruim vijftig accountants in business van de Nederlandse economie tot 2022? Na alle onheilstijdingen van de voorgaande sprekers was dat onverwacht positief: 20 procent ziet de economische groei geleidelijk afzwakken, terwijl 11 procent veel meer problemen voorziet. Dat betekent dat de rest de groei op het huidige niveau ziet blijven (41%) of zelfs verder ziet groeien (28%). De antwoorden voor wat betreft de verwachtingen voor de eigen organisatie lagen ongeveer op hetzelfde niveau.
Hoe gevoelig is uw organisatie voor de ontwikkelingen in de economie? vervolgde De Kort. Het gros (60%) zegt mee te bewegen op de conjunctuur, een slordig derde deel zegt er weinig of nauwelijks last van te hebben, terwijl 9 procent heftig geraakt wordt. Toch zegt 44 procent ‘eigenlijk te weinig’ tijd te besteden aan de toekomst van de organisatie op de lange termijn of is ‘te druk met dagelijkse verplichtingen’.
En als bruggenhoofd naar de volgende spreker: hoe belangrijk zijn onderwerpen als duurzaamheid, milieu, safe spaces en genderneutraliteit in uw organisatie? Een bemoedigende 68 procent besteedt daar de nodige aandacht aan of vindt het erg belangrijk. Toch blijft er dan nog een behoorlijk grote groep over die er weinig tot niets mee doet.
Herman Wijffels: ‘Kapitaal gebruiken om mens en aarde te dienen in plaats van andersom’
Er is nog een wereld te winnen dus voor de laatste spreker, Herman Wijffels, die zich tegenwoordig hard maakt voor het Sustainable Finance Lab. Wijffels zet zich in voor de transitie van single P (profit), naar triple P (profit, people, planet) governance. ‘Organisaties zouden ook people en planet mee moeten nemen in hun governance, dus ook in hun rapportages en dergelijke. We zitten nu in een onhoudbare situatie. We teren systematisch in op de natuurlijk bronnen. Er moet een betere verdeling komen van de welvaart. En de financiële crisis is bestreden met nog meer schulden. Moeten we niet eens doen aan schuldsanering…? De afgelopen jaren is het oude systeem in stand gehouden. Bij een volgende crisis moeten er heel drastische maatregelen volgen.’
Klimaatakkoord
De door de Verenigde Naties vastgestelde sustainable development goals (SDG’s) in het Parijs-akkoord zijn vastgesteld voor 2030. De 17 wereldwijd vastgestelde doelen volgen de Millenniumdoelen op (die gehaald zijn!). Grote bedrijven zijn daar nu op aan het voorsorteren. Neem Philips, die heeft SDG 3 en 7 als hún doelstelling geformuleerd en gaat daarmee aan de slag. Steeds meer bedrijven willen geen onderdeel zijn van het probleem, maar deel worden van de oplossing en opgeteld begint dat serieuze vorm aan te nemen,’ betoogt Wijffels.
Lokalisering van de economie
De econoom voorziet een lokalisering van de economie. ‘Voorheen was efficiency gekoppeld aan grote schaal. We krijgen nu te maken met de ‘prosumer’. Je kunt met zonnepanelen voorzien in je eigen energievoorziening en met de 3D-printer kun je straks je eigen benodigdheden produceren in heel kleine oplages. En de gezondheidszorg zal steeds meer uit voor-zorg gaan bestaan, in plaats van de na-zorg die we nu hebben. Doordat mensen continu gemonitord worden door een horloge, of een chip, kun je erger voorkomen. Dat zijn disruptieve ontwikkelingen, waar lang iedereen nog geen zicht op heeft.’ Wijffels voorspelt meer zelforganisatie van burgers en een opkomst van de circulaire economie in de regio.
Winst is straks geen doel meer, maar randvoorwaarde
‘De financiële bottomline is straks niet meer de enige en eerste. Het gaat van centraal doel, naar middel, en uiteindelijk wordt het een randvoorwaarde. De opgave is dat we kapitaal gebruiken om mens en aarde te dienen in plaats van andersom. Volgens mij wordt het interessanter en rijker!’ En aldus, besluit Wijffels de middag met een hoopvol visie.
Lees ook
Wijffels: levensbeschouwing bepalend voor financiële sector
IASB presenteert to-do lijst voor komende vijf jaar
