‘Vertrouwen is goed, controle is beter.’ Het is een cliché, maar wel een die zeker opgaat in de financiële wereld. Dat bleek nog maar eens toen eind vorig jaar abnormaliteiten werden gevonden in de boeken van de van oorsprong Zuid-Afrikaanse meubelwinkelreus Steinhoff. De beurswaarde klapte begin december 2017 in elkaar nadat het bedrijf een waarschuwing afgaf. Inmiddels probeert Steinhoff met de grootst mogelijke moeite de meubelen te redden.
Het verhaal van Steinhoff begon zoals zo vaak met grootschalige fraudegevallen als een economisch sprookje. De groei leek niet te stuiten. Na Ikea was Steinhoff het grootste woonretailbedrijf van Europa. Met bovendien een holdingmaatschappij in Amsterdam. Op het hoogtepunt stonden er wereldwijd 130.000 mensen op de loonlijst, had het conglomeraat winkels in vier continenten en stond er alleen al voor de buitenlandse bezittingen een waarde van zo’n 6 miljard euro in de boeken. Maar alles veranderde toen er in december een melding kwam dat er juist met die buitenlandse waardebepaling iets niet klopte. In een week tijd zakte de beurswaarde met tachtig procent. Een schadepost van een slordige 12 miljard euro voor de aandeelhouders. Een nieuw boekhoudschandaal was geboren.
Schokgolf in hele financiële wereld
Alhoewel de melding van Steinhoff voor een schokgolf zorgde die de hele financiële wereld deed schudden in de bureaustoel, kwam de boodschap van het concern niet helemaal uit de lucht vallen. Critici waarschuwden al eerder voor het risico van enkele overnames. Met name de acquisitie van slecht presterende winkelketens zoals Poundland (GB) en Mattress Firm (VS) zouden er op kunnen duiden dat het bedrijf tegenvallende resultaten van eerdere aankopen met nieuwe aankopen probeerde weg te poetsen. Maar vanuit de onderneming zelf werd altijd mooi weer gespeeld. Op 24 augustus reageerde Steinhoff als volgt: ‘The company rejects the allegations of dishonesty contained in the statements. In particular substantial facts and allegation are wrong or misleading.’
Flamboyante multimiljonair gesignaleerd met een doos vol kantoorartikelen
Maar in december ging het dan toch mis. De inkt van het statement over boekhoudkundige onregelmatigheden was nog niet droog of topman Markus Jooste, een flamboyante multimiljonair die in zijn vrije tijd graag op de paardenraces wedde, werd al gesignaleerd met een doos vol kantoorartikelen onder zijn arm. ‘Zijn positie was niet langer houdbaar’, was de boodschap vanuit het hoofdkantoor in Stellenbosch. Jooste, ook fervent paardenfokker, heeft inmiddels een van zijn kampioenspaarden en zijn miljoenenhuis van de hand gedaan. Ook bestuursvoorzitter Christo Wiese moest vanwege het boekhoudschandaal zijn koffers pakken.
Gevolgen reiken tot aan Nederland
Maar bij het ontslag van de CEO en de voorzitter bleef het niet. De gevolgen van het schandaal reiken tot in Nederland. De Zuid-Afrikanen hadden namelijk het Nederlandse Deloitte in de arm genomen om de boeken te controleren. En dat accountantskantoor had het jaarverslag van Steinhoff in het boekjaar 2015-2016 goedgekeurd zonder ook maar een kanttekening over eventuele bijzondere risico’s. Reden voor de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) om niet alleen het bestuur van Steinhoff aansprakelijk te stellen voor de koersval, maar ook om Deloitte onder vuur te nemen.
VEB-directeur Paul Koster zei daarover tegen het Financieele Dagblad: ‘Er moet gekeken worden naar de verantwoordelijkheid van alle relevante spelers, en de accountant is daar een van. Steinhoff heeft gigantisch veel bedrijven overgenomen. Dat roept vragen op waar de accountant scherp naar moet kijken.’
Beleggers starten juridische procedure tegen bestuur
De aandeelhouders van Steinhoff zijn inmiddels een juridische procedure gestart tegen Steinhoff. De VEB en de European Investors’ Association (EIA) stellen de vijftien bestuursleden en commissarissen van het Zuid-Afrikaanse concern verantwoordelijk voor de koersval van het aandeel Steinhoff. ‘De VEB en de EIA zetten grote vraagtekens bij de informatievoorziening van Steinhoff aan beleggers’, lieten de twee partijen kort nadat de koers met 80 procent ineenzakte weten. Ondertussen vecht de woonwinkelgigant tegen faillissement. In januari was er eindelijk wat goed nieuws. Het bedrijf verkreeg de steun van Zuid-Afrikaanse investeerders die bereid waren een lening van zo’n 200 miljoen aan Steinhoff af te geven. Daarmee kon het concern de steeds groter wordende liquiditeitsproblemen oplossen. Voorlopig althans.
ECB in lastig parket: obligaties Steinhoff in portefeuille
Een andere relevante speler die door het boekhoudschandaal in een lastig parket zit, is de Europese Centrale Bank (ECB). Die – van oorsprong – toezichthouder koopt al enkele jaren waardepapieren op uit de markt. Met de opbrengst wordt geld aan overheden geleend en getracht de inflatie op een acceptabel niveau te houden. Maar sinds 2016 is er ook het Corporate Sector Purchase Programme (CSPP) waarmee de ECB via obligaties geld uitleent aan multinationals. Dat gebeurde in korte tijd al voor 130 miljard euro. En, inderdaad, de ECB heeft ook een obligatie van Steinhoff in zijn portefeuille. Een ‘papiertje’ ter waarde van 800 miljoen euro. Van die waarde is nu echter nog maar een schijntje over. De Europese belastingbetaler lijkt in dit geval dus de wrange vruchten te plukken van het risicovolle corporate financieringsprogramma van de ECB. De Steinhoff-affaire maakt daarmee voor het eerst duidelijk welk risico de ECB loopt met zijn CSPP. Kortom, een schandaal met een lang staartje.
Lees ook
Boekhoudschandaal: bodem kas Steinhoff in zicht
CFO van geplaagde meubelgigant Steinhoff stapt op
