De donut, een van oorsprong Nederlandse uitvinding, is het symbool geworden voor de revolutionaire manier waarop de Britse Oxford-econome Kate Raworth de nieuwe economie voor zich ziet. Ze zette haar theorie en visie uiteen in de bestseller ‘The Doughnut Economy’ die sinds dit jaar ook in een Nederlandse vertaling verkrijgbaar is. Het boek heeft inmiddels een cultstatus veroverd onder economiestudenten, milieu-aanhangers en zelfs een deel van de economische elite.
“Ongeacht of je jezelf beschouwt als een economische veteraan of een beginner, het is nu tijd om te laten zien waaruit de economische graffiti bestaat die in het denken van ons allemaal aanwezig is. En als dat wat je aantreft je niet bevalt: boen het weg! Of beter nog: schilder het over met nieuwe beelden die veel beter bij onze tijd en onze behoefte passen.” Dat schrijft Kate Raworth die te boek staat als een revolutionaire econome in haar bestseller de Donut Economie. De schrijfster rekent in haar boek vanuit haar visie op de wereld af met oude economische zekerheden, zoals economische groei als drijvende motor. Wie denkt dat Raworth een one day fly zonder aanhang is, komt bedrogen uit. De schrijfster verzorgt lezingen over de hele wereld en trekt enkel uitverkochte zalen. Onlangs was ze in Nederland.
Ik heb gesprekken gehad met multinationals die naar de donut wezen en zeiden: Wat is mijn aandeel in dat onderdeel? Wat is mijn recht om te vervuilen?”
Presentaties met licht verteerbare economische beelden
Overal waar Raworth een lezing geeft, hangt de revolutie een klein beetje in de lucht. Van het jazzcafe in Tilburg waar ze begin dit jaar een zaal vol studenten toesprak tot aan een voormalig jeugdtheater in Rotterdam. En ook in pakhuis De Zwijger in Amsterdam was geen stoel onbezet. Wie het geluk had een kaartje te bemachtigen mocht een flitsende presentatie verwachten, vol met licht verteerbare economische beelden (“beelden zijn heel belangrijk in de economie”) en een passievol betoog over het basisprincipe van de donuteconomie.
Er zit een grens aan economische groei
De belangrijkste boodschap is dat er een grens zit aan economische groei. Volgens Raworth heeft die groei de vorige eeuw er namelijk juist voor gezorgd dat er grote ongelijkheid in de wereld is. En vanwege de schaarste van grondstoffen hangt ons bovendien een ecologische Apocalyps boven het hoofd. “Er is behoefte aan een nieuw doel, namelijk een die de behoefte van iedereen op de planeet centraal stelt. En om dat doel te bereiken moet er aan de ene kant een grens worden gesteld aan wat ecologisch verantwoord is, en aan de andere kant een sociale ondergrens worden gedefinieerd”, stelt Raworth. Alles binnen die twee cirkels, zoals de econome ze getekend heeft, is onderdeel van het eerlijke systeem. Teken je de cirkels uit, een kleine als sociale ondergrens en een grotere cirkel eromheen als ecologisch plafond, dan ontstaat er een donut.
Circulair leven om de wereld veilig te houden
Het pleidooi van de voormalig Oxfam-campaigner is om het regeneratief systeem in te wisselen voor een duurzame variant. Eén waarin circulaire ketens de plaats innemen van losstaande markten. En waar duurzaamheid boven economische groei staat. “There is no time to waste”, houdt Raworth haar publiek keer op keer voor. “Fossiele grondstoffen raken definitief op en zonder investeringen in duurzame energie en een circulaire inrichting van onze maatschappij redden we het niet.” De Britse wil dat overheden en bedrijven samenwerken aan een nieuw systeem. En dat er binnen die samenwerking duidelijke afspraken worden gemaakt over welke grondstoffen er gebruikt worden en hoe daarmee omgegaan moet worden. Daarmee legt ze indirect een begrenzer op de vrije marktwerking.
Waar komt haar populariteit vandaan?
Het model van Raworth past in de groeiende vraag naar circulair ondernemerschap. Of in een bredere zin, circulair leven. Ze wijst op fossiele grondstoffen die eindig zijn met politieke instabiliteit, armoede, voedselschaarste en oorlog als gevolg. Volgens de Britse ‘nieuwe economiedenkster’ is de enige manier om het tij te keren een nieuw economisch doel. Ze rekent in haar boek dan ook genadeloos af met heilige huisjes zoals de homo economicus, oftewel het individualisme binnen het economisch denken. Ook zaken zoals mechanisch marktevenwicht en het idee van opzichzelfstaande markten kloppen volgens de theorie van Raworth niet. Tegendraadse standpunten die prima thuis horen in een tijd waarin het voor iedereen duidelijk is dat natuurlijke grondstoffen op dreigen te raken en sociale ongelijkheid hand over hand toeneemt.
We zijn al lang het punt voorbij waarop we vervuilingsrecht kunnen uitdelen.”
Timing, toegankelijkheid en handelingsperspectief
Hans Stegeman, econoom bij Triodos Investment Bank beantwoordde de vraag waarom het boek nu zo’n hype is in een eigen recensie onlangs als volgt: “Dat is vrij makkelijk uit te leggen: timing, toegankelijkheid en handelingsperspectief. Het boek gaat over de uitdagingen van onze tijd, uitdagingen waarvan iedereen inmiddels wel door heeft dat die niet vanzelf worden opgelost, zoals klimaatverandering. En dan wel zo uitgelegd dat het voor de gemiddelde krantenlezer prima te volgen is. Raworth komt met sprekende beelden om te laten zien wat ‘niet-standaard’ betekent. Deze afbeeldingen helpen het denkkader juist voor niet-economen te vergroten.”
Wie zijn er niet zo blij mee?
Maar zoals dat bij een revolutie hoort, is er ook tegenstand. De jonge chef economie van het Algemeen Dagblad haalde onlangs fel uit naar de Donut Economie. Sandra Phlippen, zelf ook econome én sociologe, was zelfs misselijk en verdrietig geworden na het lezen van het boek van Raworth, zo schreef ze. “Ze scoort met populistische termen en ze liegt dat het gedrukt staat.” Het is vooral de aanval van Raworth op de huidige economen die Phlippen in de ziel raakt. Volgens de journaliste is er geen enkele sprake van dat economen de macht bij de machthebbers proberen te houden of dat economische groei alle middelen heiligt. “Maar wie tientallen, zo niet honderden economen opsomt die hun hele werkende leven bezig zijn met hoe het milieu gered kan worden, hoe de zorg betaalbaar en toegankelijk blijft, of hoe ongelijkheid kan worden afgeremd, die komt het ‘lalalalala’ van Raworth tegen.”
Beursgenoteerde bedrijven passen niet in model van donut
Dat er tegenstand is, mag geen verrassing zijn. De revolutionaire gedachten hebben namelijk nogal wat impact op de manier waarop de hedendaagse economie is ingericht. Beursgenoteerde bedrijven passen bijvoorbeeld volstrekt niet binnen het model van de donut, stelt Raworth. Aandeelhouders willen namelijk een ding, en dat is financiële winst. Zelfs al zou een beursgenoteerd bedrijf een positieve impact op de planeet willen maken, zonder financieel resultaat zal er een streep door die ambitie worden gezet. Een tegenstelling die niet te overbruggen is. “Een ander risico is fair share denken. Ik heb gesprekken gehad met multinationals die naar de donut wezen en zeiden: Wat is mijn aandeel in dat onderdeel? Wat is mijn recht om te vervuilen? Daar komt het op neer. Maar we zijn al lang het punt voorbij waarop we vervuilingsrecht kunnen uitdelen. Vooruitstrevend is een bedrijf dat zegt: “Ik wil het niet minder slecht doen; ik wil het goed doen.”
Wat kun je als CFO er van leren?
Het is naar alle waarschijnlijkheid vooral de populariteit van de boodschap van Kate Raworth die voor CFO’s belangrijk is. Er heerst een maatschappelijke wind die om verandering vraagt. Om meer oog voor onze carbon footprint en voor de sociale effecten van economische groei. Wie het boek van Raworth als discussiestuk binnen de organisatie gebruikt, zal er altijd winst uithalen. Of dat winst volgens de oude economische modellen is, of volgens die van de donut is, dat ligt uiteraard helemaal aan u en uw organisatie.
Het boek van Kate Raworth is hier te bestellen.
Lees ook
Investeren in de circulaire economie: over waarde creëren met Value Hill
Integrated reporting heeft nog een lange weg te gaan
