Een door waarden gedreven bank creëert daadwerkelijk waarde voor de maatschappij. Drs. Kees Vendrik, hoofdeconoom van Triodos Bank: “Integriteit is hard werken. Dag in, dag uit.”
Financiering is per definitie impactfinanciering. Daar begint Vendrik mee. “Dat is onze filosofie. We zijn een waardengedreven bank. Geld is een vorm van energie. Daar waar je het naartoe brengt, beïnvloedt het de maatschappij. Als dat zo is, kun je keuzes maken. Kun je dus geld een maatschappelijk dienstbare rol geven en datgene financieren dat daadwerkelijk een positieve impact maakt. Op dat gedachtegoed is deze bank gefundeerd.” Maar wat is dan precies in de praktijk die positieve impact? “Daar gaat het in deze bank continu over. Daar is namelijk – en zeker niet over de jaren heen – niet een vaste lijn in te trekken. Belangrijk is dan ook dat we intern, maar ook met de maatschappij en onze stakeholders daar continu een gesprek over voeren. Want wat vandaag positief kan zijn, hoeft dat morgen niet meer te zijn. Dat vraagt dus ook continu van ons een herijking en een analyse van wat er speelt in de samenleving.” Daar draagt Vendrik als hoofdeconoom aan bij. Hij onderzoekt vanuit de ‘groene’ bank financiële, sociale en politieke vraagstukken. “Ik mag de bank telkens een stapje verder proberen te helpen.”
Kees Vendrik is net als met hoogleraar klinische neuropsychologie Margriet Sitskoorn, Jeroen Smit (auteur van De Prooi en Het Drama Ahold), acteur Gijs Scholten van Aschat en Jonathan Soeharno (advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek en hoogleraar Rechtspleging en Rechtsfilosofie) spreker tijdens de dag van leiding & verleiding op 25 mei. Wilt u deze dag bijwonen? Inschrijven kan via www.leidingenverleiding.nl
Triodos houdt bestaande business tegen het licht
Vendrik geeft een voorbeeld. “Ik noem het vraagstuk van klimaatverandering en het Parijsakkoord. We zijn eigenlijk 30 jaar te laat, maar ik vind het positief dat ondernemingen, maatschappelijke organisaties, overheden en de financiële sector het akkoord hebben gesloten. Aan de hand van het Parijsakkoord hebben we onze bestaande business tegen het licht gehouden. Klopt die portefeuille nog? We waren in 1987, een jaar na Tsjernobyl, de eerste bank die in windmolens investeerde. Toen keek iedereen Peter Blom, de huidige directievoorzitter, meewarig aan. Maar wij zagen dat dit de nieuwe energievoorziening zou worden. Dat we daarin zouden investeren, was onze belofte aan spaarders en beleggers. Nu is de start van de energietransitie gemaakt. De dominante koers is nu elektrificatie. Alle maatschappelijke economische processen zullen gedragen worden door elektronen. Daarvoor heb je veel meer elektriciteit nodig. Bijvoorbeeld voor de industrie, maar ook voor mobiliteit. De opgave om van fossiele opwekking naar duurzame opwekking te gaan, wordt daarmee alleen nog maar groter. Die ontwikkeling heeft ook grote consequenties voor netwerken en de opslag van energie. Vandaar dat wij als bank meer en meer kijken naar investeringen in smart gids, data en storage van energie.”
Waarden van de banken schuren met dagelijkse praktijk
Schuren de waarden die Triodos er op na wil houden met de dagelijkse praktijk? “Ja, dagelijks. Er waarden op na houden, is hard werken. Bankieren is relaties leggen. Je kent je klant, je kent de onderneming, je kent je spaarders die hun geld aan je toevertrouwen omdat het maatschappelijk zinvol wordt geïnvesteerd. In die zin is het een, terecht, zeer kritische community. In die dagelijkse praktijk ontstaat een pluis of niet-pluis gevoel. De eerste toets daarbij is de vraag of we weten dat onze bemoeienis maatschappelijke winst oplevert. Is het een project waar de samenleving op zit te wachten? Het moet ook natuurlijk financieel gezond zijn. In de relatie tussen bank en klant ontstaat de echt, zichtbare waarde. Dat moet kloppen en moet gaan stromen. Dat is wezenlijk anders dan dan een checklist afwerken. Dat afvinken moet ook om geordende dossiers te hebben, maar dat is vanuit onze basisfilosofie niet de kern.”
Impact groter, dan is tegenwerping makkelijker te accepteren
Met enige regelmatig treft Triodos projecten waarbij de bank niet de enige financierder is. “We screenen de partijen waarmee we ons engageren. We doen een uitgebreide due diligence, ook op uitsluitingscriteria als wapenindustrie en porno. Stel, een andere financierder heeft in een uithoek ook een financiering lopen waarvan wij het maatschappelijke nut niet zien. Wat doen we dan? Kies je dan voor het prachtige duurzame energieproject dat je mede mogelijk maakt? Vanwege onze opgebouwde expertise vragen partijen ons nu ook vaak om mee te doen. Laten we het project schieten of niet? Dat soort afwegingen spelen continu. Waar laten we de balans doorslaan? Daarbij kijken we ook naar hoe maatschappelijk belangrijk het project is. Gaat het de positieve toon zetten in de markt? Is het een nieuwe stap in innovatie? Gaat het een keten aan andere investeringen uitlokken? Mocht de impact groter zijn, dan is een tegenwerping makkelijker te accepteren.”
Maatschappelijke agenda doorslaggevend
Integriteit is dan ook werkwoord, constateert ook Vendrik. “Het helpt ons bij het beoordelen van de dagelijkse casussen om terug te gaan naar de waarden van de bank. Dat helpt je een gezonde organisatie te zijn en te blijven. Er lopen hier veel collega’s met heel veel ervaring rond. Zij hebben carrière gemaakt bij grote bedrijven. Toch kiezen ze bewust voor ons als middelgrote speler. Zij vertellen me dat ze voor Triodos hebben gekozen vanwege de basis waarop we staan. De maatschappelijke agenda is voor hen doorslaggevend. Dat is wat hen ten diepste motiveert. Ik noem het wel eens psychisch inkomen. Het gaat dan niet over de hoogte van je salaris of een bonus, maar het feit dat je eer van je werk hebt. Omdat de financiering van vandaag leidt tot een positieve verandering morgen.”
Discussie over beloning helpen niet mee aan herstel vertrouwen
Beloningen in de financiële sector zijn het gesprek van de dag. Vendrik: “Als je als sector een opgave hebt om het maatschappelijk vertrouwen her te winnen, helpen dit soort discussies je niet. Het brengt je niet dichter bij de maatschappij. Je doet hier niemand een dienst mee.”
De notie is volgens Vendrik al snel dat de topman de beloning heeft verdiend. “De notie gaat uit van het idee dat CEO’s ondernemingen maken of breken. Dichter bij God kun je niet komen. Maar dat is niet zo. Ondernemingen zijn collectieve organisaties waar duizenden medewerkers jarenlang dagelijks om zeven uur hun bed voor uitgaan. Als je het goed organiseert, is het een collectief en maakt dat collectief integraal deel uit van de maatschappij. Dan is het ingebed. Als je dat als uitgangspunt neemt voor beloningsbeleid, dan heeft de CEO wel een extra verantwoordelijkheid voor het welslagen van de organisatie, maar geen reden om te zeggen ‘ik ben de onderneming.’ Je mag die verantwoordelijkheid tot uitdrukking brengen, maar uiteindelijk is de onderneming een collectief project.” Raden van Commissarissen en toezichthouders moeten volgens Vendrik dan ook letten op het verhoudingspercentage van de beloning van de topman versus het gemiddelde loon van alle medewerkers. “Hoe hoger de verhouding, hoe meer ons collectief project in gevaar komt. Zo’n beoordeling is voor medewerkers van vitaal belang. Ze moeten het gevoel hebben in een betrokken gemeenschap te werken.”
Financiële sector werd een zelfreferentieel systeem
Vendrik was financieel woordvoerder voor Groenlinks in de Tweede Kamer. “Daar speelde in feite dezelfde vraag als bij Triodos. Hoe zorgen we ervoor dat publieke middelen maatschappelijk en efficiënt zinvol worden besteed? De stap voor mij naar deze bank is dan ook minder groot dan de buitenwacht denkt. Ik kan vanuit mijn verleden hier iets bijdragen.” Als financieel woordvoerder maakte hij de kredietcrisis van dichtbij mee. “Financiele posities die niet houdbaar waren, ontploften in ieders gezicht. Dat veroorzaakte weer een ketenreactie van wantrouwen. De financieel sector was de connectie met de echte wereld, de samenleving, kwijt. Financiele rendementen stonden centraal, in plaats van impact maken in de samenleving. Dat terwijl het een dienende functie is om kapitaal te brengen daar waar de samenleving het nodig heeft. Zoals Arnoud Boot, professor Corporate Finance en Financiele Markten, het omschreef: het werd een zelfreferentieel systeem. Men investeerde steeds meer in elkaar. Puur in vermogenstitels. Daarmee raak je het zicht op de reële economie kwijt. Compleet met all finance-concerns. Een ongekende wanordelijke afschrijving van schulden volgde. De financiële sector en toezichthouders hadden niet meer scherp waar zich nu de risico’s bevonden.”
“Als je redeneert vanuit Parijs, staat er een olifant in de kamer”
De financiële sector moet het maatschappelijk vertrouwen terugwinnen. “Ik heb groot ontzag voor die taak. Ik zie dat banken stappen willen zetten om de maatschappelijke context te herstellen. De één meer dan de ander. Ik vind het bijvoorbeeld mooi dat ABN AMRO de koers van circulariteit wil inslaan. Ze willen zich meer engageren met het klimaatvraagstuk en sustainable finance. Ik wil daar niet cynisch over doen. Dat is een hoopvol teken.” Vendrik is ook positief over een actieplan van de Europese Commissie dat invulling moet geven aan sustainable finance en de klimaatdoelen van Parijs. “Voor het eerst is er een actieplan dat onder meer regulering van banken in Europa, investment roles, de zorgplicht, maar ook beleggingsmandaten en disclosures langs de meetlat van duurzaamheid legt. Is het sustainable of niet? Daarmee krijgt de maatschappelijke oriëntatie van banken daadwerkelijk gestalte. Maar de commissie gaat in mijn ogen nog niet ver genoeg. Als je redeneert vanuit Parijs, staat er een olifant in de kamer. De financiële sector heeft nog steeds te maken met een grote fossiele portefeuille. Daar moeten we vanaf.”
Blauwe bron voor integriteit is uitgeput
Integriteit afdwingen of juist, zoals onderzoeksjournalist Jeroen Smit het zei, de integriteitspier trainen? Waar staat Vendrik? “Ik ben een fellow traveller van Smit. Na de boekhoudschandalen in de VS heeft de ‘blauwe’ wereld, de wereld van regels, processen en compliance, het overgenomen. Die wereld is fors gegroeid. Dat zag ik ook gebeuren in het publieke domein toen ik bij de Rekenkamer zat. IFRS, Basel, Solvency… Dat soort regelgeving krijgt vervolgens zijn eigen dynamiek. Deze bron voor integriteit is uitgenut. De gereedschapskist van regels hebben we helemaal uitgepakt. We zitten op kantelpunt dat die regels zich tegen je keren. Want wat is integriteit als het niet beklijft en doorleeft wordt? Dan verwordt het tot een afvinkcultuur van verplichtingen. Integriteit wordt dan iets dat je vrijdag na vijf uur nog eventjes oppakt.”
CO2-risico’s in investeringsportefeuille verkleinen
Met financieringen impact willen maken, begint bij meten, stelt Vendrik. Twaalf financiële instituten, waaronder Triodos en ‘vriend’ ASN, zijn daarom onder de noemer PCAF (www.carbonaccountingfinancials.com) een platform begonnen dat een methode voor CO2-accounting moet vinden. “Daarmee hebben we een actieve manier om duurzame bedrijven in de portfolio te ondersteunen. En passant zorg je ervoor dat het CO2-risico in de investeringsportefeuille verkleint.” Ondernemingen, met hun CFO’s voorop, worden in de toekomst vaker gevraagd rekenschap van hun impact op de samenleving te geven, aldus Vendrik. “Hoe verhoud je je tot de sustainable development goals van de Verenigde Naties en tot het akkoord van Parijs. Dat worden de nieuwe normen. Daar is ook nog een wereld te winnen, maar dat je als bedrijf vaker rekenschap moet afleggen, is voor mij overduidelijk.”
Laat het betere niet de vijand zijn van het goede
Dat er een wereld te winnen is in methodologie, is voor Vendrik ook duidelijk. “Maar laat het betere niet de vijand zijn van het goede. Meten is weten en weten is handelen. Ik zeg dan ook tegen de financiële sector: Neem deze methodologie tot je. Start. Kijk wat je impact is. Ontwerp op basis van de uitkomsten een strategie. Je kunt niet overnight al je fossiele posities dumpen. De transitie zal een zekere mate van ordelijkheid moeten hebben. Maar je moet met bedrijven in gesprek over hun aandeel in de energietransitie en je moet zelf aan de bak. Aan het einde van de rit, moet je wel uit fossiele projecten stappen. Dat is het toekomstperspectief.”
Over Kees Vendrik
Drs. Kees Vendrik is hoofdeconoom van Triodos Bank. Hij houdt zich in deze functie bezig met onderzoek naar financiële, sociale en politieke vraagstukken en het stimuleren van de dialoog over geld en duurzaamheid. Daarnaast is hij sinds actief als lid van de raad van advies van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Vendrik was eerder lid van het college van de Algemene Rekenkamer en lid van de Tweede Kamerfractie van GroenLinks.
Lees ook
Topadvocaat Soeharno: Integriteit is een chefsache
Dilemma’s en integriteit: wat is uw oordeel als CFO?
