Een belangrijke regel in zaken doen: als het te goed lijkt om waar te zijn, dan is dat ook meestal zo. Toch wist de aantrekkelijke jonge entrepreneur Elizabeth Holmes in 2015 op 32-jarige leeftijd de halve wereld te overtuigen van haar baanbrekende technologie op het gebied van bloedtesten.
Haar bedrijf Theranos werd geschat op een waarde van negen miljard dollar en Holmes zelf stond te boek als de rijkste vrouwelijke selfmade onderneemster van de VS. Totdat bleek dat de revolutionaire bloedtests niet werkten. Holmes hangt nu een celstraf van maximaal twintig jaar boven het hoofd.
Op achttiende vroeg ze al eerste patent aan
Holmes was slechts achttien jaar en zat nog op school toen ze haar eerste patent aanvroeg voor een soort armband die bloedwaardes kon meten en tegelijkertijd medicijnen kon toedienen. Overtuigd dat ze de wereld gaat veroveren met haar revolutionaire idee, laat ze een jaar later de schoolbanken achter zich en gebruikt ze haar schoolgeld om haar eigen bedrijf op te starten. In april 2004 ziet Theranos (de naam is een samenvoeging van Therapie en Diagnosis) in de kelder van een studentenwoning het levenslicht. Met hulp van haar voormalige professor aan de Stanford Universiteit en decaan van de afdeling bouwkunde Channing Robertson lukt het de ijverige Holmes om in slechts een half jaar tijd 6 miljoen dollar bijeen te krijgen om haar idee te verwezenlijken.
Investeerders vormen een lange rij
Theranos groeit in de jaren die volgen. Niet dat er geld verdiend wordt, maar de investeerders vormen een lange rij voor de deur van de veelbelovende techparel. In 2010 is er al een slordige 92 miljoen dollar op de bankrekening van Holmes’ startup gestort. Donateurs zien het grote potentieel van technologie die belooft om met slechts een druppel bloed te meten of iemand aan een van de lange lijst met ziektes zoals kanker, diabetes en chlamydia lijdt. De uitvinding kost slechts een prikkie in vergelijking met de concurrenten en in de Verenigde Staten alleen al zou het de kosten van bloedtesten met 100 miljard dollar per jaar kunnen reduceren, zo werd investeerders voorgerekend. Er is dan echter nog geen greintje bewijs geleverd dat de ideeën van Holmes uitvoerbaar zijn.
De ster van Holmes rijst snel
Het bedrijf krijgt naam als er in 2013 een samenwerking met apothekersketen Walgreens bekend wordt gemaakt. De zogeheten Edison bloedtester van Theranos ligt eindelijk in de schappen. In eerste instantie alleen in Phoenix, Arizona, maar er zijn plannen om de Edison in heel Amerika beschikbaar te stellen voor consumenten. Media duiken op het concern en zijn mediagenieke CEO, die zich tot dan toe onder de radar van het grote publiek hebben kunnen houden. De ster van Holmes, die vanwege haar zwarte coltruien en minimalistische levensstijl de vergelijking met Steve Jobs wel aan kon, rijst snel. Forbes roept haar uit tot ’s werelds jongste vrouwelijke selfmade miljardair en ze prijkt welwillend op de cover van tal van vooraanstaande bladen.
Cultuur van angst en achterdocht
In het laboratorium van Theranos broeit het ondertussen. En niet op de goede manier. Ramesh ‘Sunny’ Balwani is aangesteld als de tweede man achter Holmes. De veel oudere Silicon Valley-investeerder heeft dan al enkele jaren een relatie met Holmes. Werknemers konden zijn bloed wel drinken. Hij liep als een tiran door het laboratorium. Niet gehinderd door enige kennis van zaken ontsloeg hij links en rechts employees die hem te veel tegenspraken. De cultuur van angst en achterdocht maakt dat kritische werknemers de mond gesnoerd worden. Het legertje advocaten dat het bedrijf tot zijn beschikking heeft, zorgt er bovendien voor dat niemand zijn mond open durft te trekken over de valse beloftes die aan investeerders werden gedaan en de verpeste sfeer in het lab.
Onderzoeksjournalist ruikt bloed
Maar onderzoeksjournalist John Carreyrou van The Wall Street Journal (dezelfde die eerder onder andere fraude bij het Belgische spraaktechnologiebedrijf Lernout en Hauspie naar buiten bracht) ruikt bloed. Op basis van meerdere verklaringen van oud-medewerkers die niet langer willen zwijgen en eigen onderzoek, publiceert hij in 2015 een kritisch verhaal waarin wordt gesteld dat de tester van Theranos slechts één test verricht in plaats van tientallen zoals door het concern werd beweerd. Andere tests zouden door reguliere machines van Siemens in het lab worden gedaan. En bovendien zouden de resultaten van de Edison in veel gevallen niet kloppen. Als dan ook een inspecteur van de Centers for Medicare and Medicaid Services (CMS) onregelmatigheden aantreft tijdens een controle bij een van de laboratoria en Holmes verbiedt om twee jaar lang een laboratorium te runnen, begint het kaartenhuis in elkaar te zakken. De US Food and Drug Administration (FDA) verbiedt dan ook nog eens het gebruik van het buisje dat bloed verzamelt. Het bleek de druppel die de emmer deed overstromen.
Kleine miljard op tafel gelegd
Wallgreens trekt zich terug en klaagt Theranos aan. Ook de CMS en de staat Arizona klagen de ooit veelbelovende startup aan. Er is op dat moment door de jaren heen al een kleine miljard dollar door investeerders zoals Rupert Murdoch (onder meer eigenaar van The Wall Street Journal) en Carlos Slim (de Mexicaanse telecommagnaat) op tafel gelegd. Dat geld gaat grotendeels op aan juridische kosten. De investeerders zien er geen cent van terug. Werknemers werden ontslagen tot er in 2018 van de 800 employees nog maar twintig overbleven. Later dat jaar werd de hele firma opgedoekt. Holmes schikte in maart met de aandeelhouders, moest 500.000 euro (haar totaal geschatte eigen vermogen) betalen en hangt nu ook nog een gevangenisstraf van maximaal 20 jaar boven het hoofd, omdat er ook een strafrechtelijke vervolging in gang is gezet. De revolutie die Holmes wilde ontketenen, eindigt in een waar bloedbad. Eentje waar in Sillicon Valley nog lang over gesproken zal worden. En ver daarbuiten.
Lees ook
History: Over het langstlopende en meest kostbare fraudeonderzoek in de zorg ooit
History: Beurswaarde Steinhoff klapt in elkaar na boekhoudschandaal
