Het net sluit zich rond belastingontwijkende CFO’s

Het net sluit zich rondom CFO’s van multinationals die zich inlaten met belastingadviseurs die voor hen een agressieve tax planning structureren. Met dank aan BEPS van de OECD, nationale wetgeving en Europese maatregelen waarin dat soort structuren moeten worden gemeld. “Wat we 25 jaar geleden nog gewoon vonden, kan nu niet meer.”

Vraag is wel of er genoeg gebeurt. Het rapport van het Centraal Planbureau (CPB) drukte de politiek en vooral Menno Snel, staatssecretaris van Financiën, nog maar eens met de neus op de feiten. Nederland is een doorsluisland. En niet zo’n klein beetje ook. De waarde van de deelnemingen, leningen en intellectuele eigendomsrechten van bijzondere financiële instellingen (bfi’s) bedraagt 4.200 miljard euro in 2016. Dat is bijna zes keer de omvang van het bbp. De bfi’s in Nederland zijn internationale schakels tussen dochterondernemingen in herkomstlanden en die in bestemmingslanden. Daaraan gekoppeld zijn dividenden, rentes en royalty’s die door Nederland stromen ter waarde van jaarlijks 200 miljard euro.

Gericht belastingontwijking aanpakken

Nu wil Snel aan de slag met deze stromen. De staatssecretaris wil gericht belastingontwijking aanpakken door vanaf 2021 een heffing in te voeren op winsten die worden doorgesluisd naar het buitenland. Die heffing geldt alleen voor 21 landen waar de winstbelasting lager is dan 9 procent. Staatssecretaris Menno Snel van Financiën: “Daarom richten we ons op de 22 miljard euro die rechtstreeks naar belastingparadijzen gaat. De EU heeft vijf belastingparadijzen benoemd. Wij benoemen er zelfs 21 waar een belastingregime heerst van minder dan 9 procent of in sommige gevallen zelfs nul procent.”

Via andere routes alsnog belasting ontwijken

Dat belasten klinkt als een goed idee, maar dat is het volgens Laura van Geest, directeur van het CPB, niet. Zolang andere landen niet dezelfde maatregelen nemen, laten bedrijven hun geldstromen via andere routes lopen en ontwijken zo alsnog belasting. De heffing geldt alleen voor landen waar de winstbelasting lager is dan 9 procent, maar daar vallen bijvoorbeeld Luxemburg, Ierland of Zwitserland niet onder. Terwijl daar juist een groot deel van het doorgesluisde geld naartoe gaat. Onderzoeker Maarten van ’t Riet, onderzoeker bij het CPB, deed er een schepje bovenop. “Deze maatregel is alleen voor het opschonen van onze reputatie, maar het gaat niets uithalen zolang er niet internationaal wordt samengewerkt. Bedrijven zullen routes nemen via andere landen, zonder dat er iets verandert.”

Staatssecretaris Snel: “We moeten meer doen”

Snel reageerde tijdens het bij het rapport horende seminar onder de titel ‘The end of tax havens?’ “Ik ben het eens met Laura van Geest. We moeten meer doen. Ik welkom het rapport van het CPB. Het laat zien dat Nederland wordt gebruikt als hub voor internationale kapitaalstromen. Dat is overigens geen nieuws voor me. Het is precies de reden waarom we actie ondernemen. Nederland heeft de reputatie van doorsluisland en misschien zelfs van een belastingparadijs. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) definieert een belastingparadijs als een land dat een gebrek aan transparantie kent over belastingen en weinig informatie daarover deelt. Dat is allerminst het geval bij Nederland. We zijn gecommitteerd aan het Base erosion and profit shifting-project van de OESO. Onder ons EU-voorzitterschap in 2016 is zelfs de eerste EU-richtlijn tegen belastingontwijking tot stand gekomen.”

Niet afzonderlijk onderhandelen

BEPS is genoemd. Toenmalig minister Dijsselbloem van Financiën ondertekende juni 2017 in Parijs het multilaterale verdrag tegen internationale belastingontwijking. Het verdrag – dat door in totaal bijna zeventig landen is getekend – is een van de uitkomsten van het zogeheten BEPS-project tegen belastingontwijking. Dit project is gestart door de OESO en de G20, maar er namen ook veel (ontwikkelings)landen aan deel die geen lid zijn van de OESO. Het BEPS-project stelde aanpassingen voor van nationale wetgeving en van belastingverdragen. De Europese Unie nam veel voorstellen voor nationale wetgeving over in de zogenaamde Anti Tax Avoidance Directive. Met het verdrag naar aanleiding van het BEPS-project kunnen maatregelen tegen belastingontwijking in één keer worden opgenomen in veel belastingverdragen. Hierdoor hoeven landen niet voor elk belastingverdrag afzonderlijk te onderhandelen.

In een keer veertig belastingverdragen aangepast

In het geval van Nederland worden in een keer meer dan veertig Nederlandse belastingverdragen aangepast waarvoor anders bilaterale onderhandelingen nodig waren. Dat aantal neemt verder toe als straks meer Nederlandse verdragspartners meedoen. In een brief aan de kamer van december 2018 noemt staatssecretaris Snel zijn maatregelen tegen belastingontwijking ambitieus. “Dat wordt internationaal ook onderkend, bijvoorbeeld door de OESO. In de voortgangsrapportage over het BEPS-project en het landenexamen dit jaar wordt Nederland expliciet genoemd als land dat recentelijk een grote hervorming heeft aangekondigd waarbij op sommige vlakken verder wordt gegaan dan de minimumstandaarden.”

Informatie uitwisselen over ongewenste fiscale planning

Daarnaast gebeurt er ook het een en ander in Europees verband. Meest opvallend is wel de transparantie die belastingadviseurs en andere tussenpersonen moeten hanteren. Vanaf 2020 moeten zij informatie over bepaalde adviezen uitwisselen met de belastingdienst. Deze verplichting vloeit voort uit een richtlijn die op 25 juni 2018 in werking is getreden. De verplichte informatie-uitwisseling geldt voor grensoverschrijdende transacties die wijzen op ongewenste fiscale planning. De Europese regels bouwen voort op andere Europese transparantieregels en anti-misbruikmaatregelen, waarbij het doel is belastingontwijking tegen te gaan. EU-lidstaten moeten de regels uiterlijk 31 december 2019 in hun wetten hebben geïmplementeerd. Als een CFO wordt geadviseerd over grensoverschrijdende transacties met een van de genoemde kenmerken, dan is het mogelijk dat zijn adviseur informatie over deze transactie moet uitwisselen met de belastingdienst. “In bepaalde gevallen zult u zelf moeten rapporteren”, stelt PwC. “Bijvoorbeeld als u geen gebruik maakt van een adviseur maar wel grensoverschrijdende transacties doet die voldoen aan een van de kenmerken.”

Als belastingvoordeel het hoofddoel is…

Wat zijn die kenmerken dan? Ook daar doet PwC een uitspraak over. “Voor deze kenmerken geldt dat informatie-uitwisseling alleen dan verplicht is, als het belastingvoordeel het hoofddoel of een van de hoofddoelen van de transactie is. Denk aan:
• De ontvanger van de betaling voor belastingwetgeving is niet gevestigd in enige jurisdictie. • De ontvanger van de betaling is gevestigd in een land waar geen of heel weinig winstbelasting wordt geheven.
• De betaling in het land van de ontvanger is vrijgesteld van de winstbelasting.
• De betaling in het land van de ontvanger is onderworpen aan een bijzonder voordelig belastingregime.

Ook de rulingpraktijk wordt herzien

Staatssecretaris Snel herziet ook de rulingpraktijk. ‘Zijn’ ministerie van Financiën opende daarvoor een internetconsultatie. Daar reageerde onder andere de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB) op. De mogelijkheid om (door middel van een ruling) zekerheid vooraf te krijgen over de fiscale gevolgen van een specifiek feitenpatroon is naar de mening van de NOB van grote waarde voor belastingplichtigen. “Dit draagt bij aan een goed (fiscaal) vestigingsklimaat.” In algemene zin functioneert de (internationale) rulingpraktijk naar behoren, vindt de NOB. De belastingadviseurs zeggen het belang van transparantie naar buitenlandse belastingdiensten te onderschrijven. “De door de OESO en de Europese Unie geïnitieerde alternatieven over de uitwisseling van rulings voldoen aan deze eis van transparantie. Transparantie leidt tot het juist opleggen van aanslagen en komt de Nederlandse internationale uitstraling ten goede omdat het buitenland kan controleren welke afspraken belastingplichtigen in Nederland hebben gemaakt. Zo wordt het (onterechte) beeld dat schimmige afspraken worden gemaakt, bestreden.”

Geen ruling als belastingbesparing het doel is

Na de internetconsultatie kwam Snel met diverse maatregelen naar de Tweede Kamer. Een aantal van die maatregelen die Snel per wijzigingen per 1 juli 2019 wil laten ingaan:
• De Belastingdienst publiceert van elke afgegeven ruling met een internationaal karakter een (geanonimiseerde) samenvatting.
• De Belastingdienst gaat scherper kijken naar het doel van de specifieke structuur waarvoor de ruling wordt gevraagd. Als het doorslaggevende motief van de belastingplichtige eruit bestaat om Nederlandse óf buitenlandse belasting te besparen, wordt geen ruling afgegeven.
• De Belastingdienst geeft in de toekomst alleen een ruling voor activiteiten van een internationaal opererende ondernemingen waarbij sprake is van ‘economische nexus’ met Nederland. Het moet gaan om bedrijfseconomische operationele activiteiten die daadwerkelijk voor rekening en risico van de vennootschap in Nederland worden uitgeoefend.

Lijst van 21 laagbelastende landen

Snel publiceerde in de Staatscourant ook een lijst van 21 laagbelastende landen, die wordt gebruikt bij nieuwe maatregelen tegen belastingontwijking. Op de lijst staan de vijf landen die op dit moment op de zwarte lijst van de Europese Unie staan: Amerikaans Samoa, Amerikaanse Maagdeneilanden, Guam, Samoa en Trinidad en Tobago. In aanvulling daarop heeft Nederland zelf nog eens zestien landen aangewezen als laagbelastend. Het gaat om de landen Anguilla, Bahama’s, Bahrein, Belize, Bermuda, Britse Maagdeneilanden, Guernsey, Isle of Man, Jersey, Kaaimaneilanden, Koeweit, Qatar, Saudi-Arabië, Turks- en Caicoseilanden, Vanuatu en de Verenigde Arabische Emiraten. Dit zijn staten zonder winstbelasting of met een tarief van 9 procent of minder.

Voorkomen dat Nederland wordt misbruikt voor doorstromen

De lijst zal worden gebruikt bij drie maatregelen in de strijd tegen belastingontwijking. Als eerste gaat het om de controlled foreign company-maatregel die per 1 januari 2019 is ingegaan. Met deze maatregel wil het kabinet voorkomen dat bedrijven belasting ontwijken door mobiele activa te verschuiven naar een laagbelastend land. De lijst wordt daarnaast gebruikt bij de invoering van een conditionele bronbelasting op rente en royalty’s (per 1 januari 2021). Dit betekent dat bedrijven die gevestigd zijn in de landen op de Nederlandse lijst in 2021 een belasting van 20,5 procent gaan betalen over de rente en royalty’s die zij uit Nederland ontvangen. “Hiermee wordt voorkomen dat Nederland wordt gebruikt voor doorstroomactiviteiten naar belastingparadijzen”, aldus Snel. Ten derde zal door de Belastingdienst geen ruling meer worden afgegeven over transacties met bedrijven die gevestigd zijn in een land op de lijst. De Nederlandse lijst wordt ieder jaar opnieuw vastgesteld.

Er gaapt een gat van 6.000 tot 7.000 miljard

“We doen dus al heel veel, maar we moeten belastingontwijking meer gezamenlijk aanpakken”, stelde Snel tijdens het CPB-seminar. “Ik ben dat met het CPB eens. Unilaterale maatregelen helpen niet. Bedrijven werken er simpelweg omheen. Door een entiteit tussen Nederland en het belastingparadijs te zetten.” En dat is precies wat er internationaal gebeurt, constateert Niels Johannesen van de Universteit van Copenhagen. “We proberen in feite iets te achterhalen, wat anderen verborgen willen houden. Dat maakt het buitengewoon lastig.” Toch bieden data uit de Swiss leaks, uit de Panama Papers, van bekeerlingen, maar ook van grensoverschrijdende transacties een beeld. Vooral van de rijken der aarde, die dit spel volgens Johannesen tot in de finesses beheersen. “Er gaapt een gat van 6.000 tot 7.000 miljard wereldwijd tussen assets en liabilities. Dat is tien procent van het financieel vermogen van huishoudens.” Opvallend is dat dat vermogen zijn weg vindt naar niet meewerkende landen zoals Cyprus en Panama. “Die krijgen veel meer geldstromen binnen, nu elders wet- en regelgeving wordt ingevoerd.”

Belastingparadijzen zijn maar wat graag bereid om deze instrumenten als debt of equity te zien. Ze zeggen: I will call it anything you want.”

Multinationals worden creatiever

Desgevraagd geeft Johannesen aan dat er nog te weinig onderzoek gedaan is naar multinationals. “Wat we wel weten is dat er een verlies is van ongeveer 10 procent aan corporate tax-inkomsten als gevolg van belastingontwijking.” Ook de grafiek van winsten voor belasting per werknemer zegt wel het een en ander. In de top drie Puerto Rico, Ierland en Luxemburg, gevolg door Singapore, Hong Kong en Nederland. In die landen is de winst per medewerker uitzonderlijk hoog. Johannesen geeft daarnaast aan dat multinationals steeds creatiever worden in het ontwijken van belasting. “Uit de Lux leaks blijkt dat hybride instrumenten voor hen zeer effectief werken. Belastingparadijzen zijn maar wat graag bereid om deze instrumenten als debt of equity te zien. Ze zeggen: I will call it anything you want.” De onderzoeker geeft een voorbeeld van de creativiteit. “Een concern dat zijn eigen verzekeringsbedrijf opricht in Bermuda. In het verzekeringscontract staat dat de linkerhand de rechterhand een bepaald bedrag betaalt. Een bedrag dat niet klopt met wat er voor een risico in de gewone verzekeringsmarkt wordt betaald. Dat soort gekke constructies komen we tegen.”

Nederland speelt als doorsluisland een zeer kwalijke rol

Oxfam-Novib maakt zich bij monde van algemeen directeur Michiel Servaes boos over dit soort constructies. “Mondiale ongelijkheid neemt in een schrikbarend tempo toe en Nederland speelt hier als doorsluisland een zeer kwalijke rol in. We moeten belastingontwijking uitbannen. Uit internationaal onderzoek bleek vorig jaar nog dat een kleine 10 procent van de winst die multinationals wereldwijd wegsluizen om belasting te ontlopen in Nederland terecht komt. Nederland kwam daarmee in de top 5 van belastingparadijzen. Ons rapport laat zien wat de gevolgen zijn van extreme ongelijkheid en onrechtvaardige belastingregels. Terwijl grote bedrijven en de superrijken steeds minder belasting betalen, kunnen miljoenen meisjes niet naar school en sterven vrouwen wegens gebrek aan goede kraamzorg.”

Maatregelen volgen op transparantie

Er moet meer gebeuren, stellen Johannesen, Van Geest, Servaes en ook staatssecretaris Snel. Het liefst in internationaal verband, zoals de OESO. In datzelfde verband, maar ook binnen de Europese Unie zijn er lichtpuntjes te bespeuren. Oxfam-Novib vertegenwoordigers aanwezig bij het CPB-seminar toonde zich blij met de toegenomen transparantie. “Bijvoorbeeld Bermuda heeft besloten dat belastingontwijking geen spel is dat ze nog langer kunnen spelen. Bermuda voert nu veranderingen door.” Kortom, het begint bij transparantie. Waarna belastingparadijzen vaak overgaan op nieuwe wet- en regelgeving. Ook bij belastingadviseurs is een verandering te bespeuren, aldus een van de aanwezige belastingadviseurs tijdens het seminar. “25 jaar geleden werd nog gezegd dat we niets verkeerds deden. Als we de wet- en regelgeving maar volgden… Het is nu niet meer houdbaar om dergelijke belastingstructuren neer te zetten.” Johannesen: “We zijn dichterbij een oplossing dan ooit.”

Lees ook
Nederland stelt lijst vast in strijd tegen belastingontwijking
Politiek wil sluiproute Shell voor belastingontwijking afsluiten