Op het hoofdkantoor van Ahold zijn er nog altijd kamers waar zijn naam niet genoemd mag worden, maar voormalig Chief Auditor Thijs Smit is binnen zijn beroepsgroep een legende. Een auditor met een kaarsrechte rug én een loepzuiver moreel kompas.
Een cruciale rol bij de affaire Ahold
Wie aan de Ahold-affaire denkt, zal waarschijnlijk de naam van Cees van der Hoeven te binnen schieten. Sommigen zullen zich wellicht zelfs nog Michiel Meurs, de toenmalig CFO van de grootgrutter, herinneren. Maar de naam die bij het grote publiek waarschijnlijk veel minder bekend is, is die van Thijs Smit, de internal auditor die vanaf augustus 2000 in dienst was van Ahold. En toch speelde ook hij een cruciale rol bij de affaire Ahold. Smit, tegenwoordig eigenaar van zijn eigen adviesbureau, sprak eind vorig jaar op het commissarissencongres van beroepsvereniging IIA Nederland, waarvan hij ere-lid is, openlijk over de affaire en de relatie van de internal auditor met de commissaris en de bestuurstop.
Nog geen vuiltje aan de lucht
Als Smit net na de millenniumwisseling aantreedt als Vice President Internal Audit Europa bij Ahold is er nog geen vuiltje aan de lucht. De bomen groeien tot in de hemel en acquisitie volgt op acquisitie. Maar onder de oppervlakte broeit het. Met name bij de buitenlandse ondernemingen In onder andere Zuid- en Midden Amerika blijken later geheime side letters op te duiken. In de side letters stonden illegale afspraken over de bedrijfsvoering. Maar die lijken komen pas uit de kast nadat er bij de Amerikaanse dochter US Foodservice ongeregeldheden werden geconstateerd. Het zou het eerste van de reeks aan dominosteentjes zijn die uiteindelijk tot de hele affaire Ahold leidde.
Smit speelde een cruciale rol bij het onthullen van de fraude bij US Foodservice. “Het was me opgevallen dat er bij US Foodservice een constructie was bedacht die niet helemaal zuivere koffie leek. Er werden bonussen opgevoerd in de boeken die in de praktijk nog niet waren behaald. Dat heb ik toen ook aan mijn CEO (Anders Moberg, red.) verteld. Die zei mij toen: ‘Jij zit altijd over dit soort dingen te zeuren. Dit is zoals we het doen. Punt.”
Een briljante fout
Vervolgens maakte Smit een briljante fout. Althans, zo zou het achteraf gedefinieerd kunnen worden. “De fout die ik gemaakt heb is dat ik in een hele intensieve werkrelatie met commissaris Jan Hommes heb en op een gegeven moment met hem aan tafel zat. Ik vertelde dat er de afgelopen weken een aantal dingen gebeurd was.” Smit besprak zijn zorgen naar aanleiding van het gesprek dat hij met Moberg had gehad in een vertrouwelijk gesprek met de commissaris. En Hommes was het met Smit eens dat de Amerikaanse constructie niet deugde. “
Tijdens een bilateraal tussen Hommen en Moberg begon de eerstgenoemde over de zaak en zei: ‘Ik heb begrepen dat je dit van plan bent en hoe zit dat?’ Wat Hommen niet wist is dat er maar een paar mensen van dat gesprek afwisten: Moberg, de CFO en ik. En aangezien Moberg zeker wist dat de informatie niet van de CFO kwam, was meteen duidelijk dat ik het met Hommes had besproken. De volgende dag kon ik bij mijn baas komen. Dat was geen prettig gesprek en heeft ook uiteindelijk tot mijn vertrek geleid.” Maar behalve tot het vertrek van Smit leidde het ook tot een onderzoek naar de handel en wandel in de Verenigde Staten. En later ook naar de malversaties bij andere Ahold-bedrijven overzees.
De volgende dag kon ik bij mijn baas komen. Dat was geen prettig gesprek en heeft ook uiteindelijk tot mijn vertrek geleid.
Smit zelf vindt zichzelf geen held
Smit zelf vindt zichzelf zeker geen held. Hij vindt dat hij gewoon zijn werk heeft gedaan. In een interview met de Accountant in 2009 laat hij weten: “Ik was geen klokkenluider. Er wordt weleens vergeten dat bestuurlijk de zaak bij Ahold goed is behandeld. De internal auditor rapporteert aan de bestuursvoorzitter, die informeert de commissarissen en die ondernemen actie. Precies zoals het moet in corporate governance.”
Rol van de CAE bewijst maar weer eens zijn waarde
Maar feit is dat zonder het gesprek van Smit met Hommen de side letters wellicht nooit aan het licht zouden zijn gekomen. De rol van de CAE bewijst daarmee maar weer eens zijn waarde, ook al kunnen er over het informeren van de commissaris de meningen verschillen, in dit geval bleek het noodzakelijk. Smit zelf vindt de verhouding tussen de internal auditor en externe toezichthouders een lastig onderwerp, zo bleek toen hem in 2015 door Audit Magazine werd gevraagd aan wie hij nu eigenlijk loyaal is. “Dit is een lastig onderwerp. Het kan nooit zo zijn dat je zaken voor externe toezichthouders verborgen houdt. Mede daarom baseren ze hun werk deels op jouw werk. Een internal auditor kan echter nooit een verlengstuk van een externe toezichthouder worden, want op dat moment verlies je de link met en het draagvlak in je eigen organisatie. Dat vind ik een gevaarlijke ontwikkeling, je komt dan in een ongewenste spagaat. Je wilt niemands vertrouwen beschamen, sommige vragen wil je daarom eigenlijk niet krijgen. Probeer er dus voor te zorgen dat je eigen organisatie bijzonderheden zelf rapporteert naar de toezichthouder, dat is ook sterker. Maar transparantie blijft voorop staan. Je zult nooit je aard als internal auditor willen verloochenen of het vertrouwen beschamen.”
Kortom, de les die Smit heeft geleerd uit de affaire Ahold is dat aan de ene kant de verhouding tussen internal auditor met de commissaris formeel beter geregeld zou moeten worden en dat anderzijds de organisatie zelf transparant en eerlijk moet rapporteren wat er speelt binnen de business. Duidelijk is wel dat de rechte rug van Smit zijn dienst bewezen heeft. En dat de rol van internal auditor niet ter discussie staat.
Thijs Smit en de affaires
Thijs Smit studeerde in 1978 af aan de Hanzehogeschool in Groningen waar hij de Heao in de richting bedrijfseconomie had gevolgd. Met zijn diploma in de hand kon hij meteen aan de slag bij KPN waar hij zich opwerkte tot auditor en en passant doorstudeerde waardoor hij zich vanaf 1990 registeraccountant mag noemen. Maar liefst negentien jaar bleef hij de telecom trouw tot hij in 1997 bij Corus aan het werk mocht. Corus was toen net in Britse handen en Smit moest naar de andere kant van de Noordzee om daar de financiële top te controleren. Maar de gesloten bedrijfscultuur in Engeland paste Smit niet. Hij had het gevoel dat hij onvoldoende mee mocht kijken en vertrok daarom vrij snel. In 2000 trad hij in dienst bij Ahold als vice president Internal Audit Europa en werkte zich op tot vice president IA voor heel Ahold.
In 2005 komt het bericht dat Smit – na een zeer tumultueuze periode bij Ahold – zijn carrière elders voort zal zetten. Hij wordt chief auditor bij SNS Reaal al waar hij wederom een affaire van dichtbij meemaakt. Ondanks waarschuwingen van Smit over de veel te commerciële bedrijfscultuur bij het management van de internationale tak van het recent overgenomen Property Finance. De waarschuwingen waren niet voor niets. SNS Property Finance topman Buck Groenhof bleek zich later schuldig te hebben gemaakt aan onder meer witwassen, omkoping en het leiden van een criminele organisatie.
