Voorzieningen en niet in de balans opgenomen verplichtingen, activa en regelingen zijn belangrijke instrumenten om financiële ratio’s, zoals rentabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit, te beïnvloeden. Met The Finance Academy leert u meer.
Het niet in de balans opnemen van verplichtingen, activa en regelingen heeft belangrijke gevolgen voor de presentatie van de financiële verhoudingen en resultaten van een onderneming. Enkele oorzaken daarvan zijn:
1. Door het niet in de balans opnemen van activa en de daarop betrekking hebbende financieringsschuld, wordt een deel van de activa van een onderneming buiten de balans gehouden. Daardoor neemt het balanstotaal af bij een gelijkblijvend eigen vermogen. Zo neemt niet alleen de getoonde rentabiliteit van het totale vermogen toe, maar ook de getoonde rentabiliteit van het eigen vermogen.
2. Het niet in de balans opnemen van verplichtingen heeft vaak betrekking op de financiering van een kapitaalgoed door middel van vreemd vermogen. Door een investering, bijvoorbeeld in onroerend goed of auto’s, rechtstreeks door middel van een financieringscontract (leasing) te financieren, wordt als het ware een nieuwe vermogensbron gecreëerd. Dat geldt ook als uitstaande vorderingen aan een financieringsmaatschappij (factoring) worden verkocht en de daardoor vrijgekomen financiële middelen op andere wijze worden aangewend.
3. Door het niet in de balans opnemen van verplichtingen, activa en regelingen verbetert de getoonde eigen vermogenspositie en daarmee de getoonde solvabiliteit. Daardoor kunnen ondernemingen makkelijker en soms goedkoper krediet aantrekken. Rentabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit spelen immers een belangrijke rol bij het beoordelen van kredietaanvragen. De kredietwaardigheid van een onderneming bepaalt verder in belangrijke mate tegen welke rentetarieven kredieten kunnen worden aangetrokken. Daarnaast spelen deze financiële ratio’s een belangrijke rol bij het tot stand komen van beurskoersen en daarmee de voorwaarden om nieuw vermogen aan te trekken. Ook bankiers en aandeelhouders eisen nog wel eens dat aan bepaalde ratings wordt voldaan. Dat kan de expansie van een onderneming beperken.
Transparantie
Daarentegen kan het in de toelichting vermelden van informatie over niet in de balans opgenomen verplichtingen, activa en regelingen juist in belangrijke mate bijdragen aan de vereiste transparantie van de jaarrekening over het ondernemingsbeleid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat aan deze onderwerpen ook in de regelgeving paal en perk zijn gesteld om de jaarrekening van ondernemingen vergelijkbaar en transparant te houden.
Niet in de balans opgenomen verplichtingen kunnen in de volgende soorten verplichtingen worden onderscheiden:
• voorwaardelijke verplichtingen
• niet-verwerkte verplichtingen
• meerjarige financiële verplichtingen
Voorwaardelijke verplichtingen
Voorwaardelijke verplichtingen zijn mogelijke verplichtingen die voortkomen uit gebeurtenissen tot en met balansdatum. Het bestaan daarvan is afhankelijk van het zich in de toekomst al dan niet voordoen van een of meer onzekere gebeurtenissen. Zonder dat de rechtspersoon daarop doorslaggevende invloed kan uitoefenen. Een voorbeeld van een voorwaardelijke verplichting is een toezegging aan een afnemer van een rechtspersoon tot uitbetaling van een vastgesteld bedrag. Dat onder de voorwaarde dat de netto omzet van de rechtspersoon over een jaar per dat moment met een afgesproken percentage is gestegen.
VOORBEELD VAN EEN VOORWAARDELIJKE VERPLICHTING
Voorwaardelijke verplichtingen zijn afhankelijk van een gebeurtenis in de toekomst waarop de rechtspersoon geen invloed kan uitoefenen. Als voorbeeld geldt een toezegging aan het personeel van een beursgenoteerde onderneming tot uitbetaling van een bepaald bedrag onder de voorwaarde dat de aandelenkoers over een jaar op dat moment tot een bepaalde hoogte is gestegen.
Overeenkomsten onder opschortende voorwaarden zijn overeenkomsten die pas werking krijgen op het moment waarop bepaalde gebeurtenissen plaatsvinden. Onder overeenkomsten onder ontbindende voorwaarden worden verstaan overeenkomsten die direct werking krijgen, maar vervallen op het moment waarop bepaalde gebeurtenissen plaatsvinden (RJ 252.110). Zowel overeenkomsten onder opschortende waarden als overeenkomsten onder ontbindende voorwaarden kunnen tot niet in de balans opgenomen verplichtingen leiden (RJ 252.707).
Niet-verwerkte verplichtingen
Niet-verwerkte verplichtingen zijn bestaande verplichtingen die voortkomen uit gebeurtenissen tot en met balansdatum. Deze worden alleen niet verwerkt omdat:
1. Het niet waarschijnlijk is dat de afwikkeling ervan resulteert in een uitstroom van middelen die economische voordelen in zich bergen;
2. Het bedrag van de verplichtingen niet met voldoende betrouwbaarheid kan worden vastgesteld.
Niet-verwerkte verplichtingen kunnen onder meer betrekking hebben op de volgende omstandigheden:
• Tegen de rechtspersoon is door derden een claim ingediend.
• Aan de rechtspersoon zijn ontwikkelingskredieten verstrekt.
• De rechtspersoon heeft garanties of borgtochten afgegeven.
• De rechtspersoon loopt nog risico uit hoofd van regresrecht na verdiscontering van wissels en cheques.
• Andere niet in de balans opgenomen verplichtingen
Meerjarige financiële verplichtingen
Meerjarige financiële verplichtingen worden in RJ 940 Begrippen gedefinieerd als bestaande verplichtingen waaraan de onderneming voor een aantal toekomstige jaren is verbonden. Denk aan verplichtingen die voortvloeien uit langlopende overeenkomsten, waarvan de tegenprestatie eveneens in die toekomstige jaren plaatsvindt. Meerjarige financiële verplichtingen kunnen we onderscheiden in financiële verplichtingen voortvloeiend uit langlopende overeenkomsten en in financiële verplichtingen die naar hun aard of omvang van bijzondere betekenis zijn.
Tot de verplichtingen uit langlopende overeenkomsten behoren die verplichtingen die voortvloeien uit erfpacht-, huur-, pacht-, lease-, bevrachtings- en licentieovereenkomsten. Vorderingen en verplichtingen aan groepsmaatschappijen moeten afzonderlijk in de enkelvoudige jaarrekening van elke groepsmaatschappij worden vermeld.
De RJ stelt in RJ 252.509 dat de aard van de niet in de balans opgenomen verplichtingen voor iedere categorie in de toelichting kort moet worden beschreven. Tevens moet de rechtspersoon, als dat uitvoerbaar is voor iedere categorie, per balansdatum in de toelichting aangeven:
• Een schatting van het financiële effect ervan.
• Een indicatie van de onzekerheden met betrekking tot het bedrag of het moment van de uitstroom.
• De mogelijkheid van enigerlei vergoeding.
Deze informatie hoeft niet te worden gegeven als een uitstroom van middelen niet waarschijnlijk is. Of als het bedrag van de verplichting – in zeer uitzonderlijke omstandigheden – niet betrouwbaar kan worden geschat. Als (een gedeelte van) de bovengenoemde te vermelden informatie niet wordt verstrekt omdat dat niet uitvoerbaar is, moet dit worden vermeld (RJ 252.509 en 510).
Niet in de balans opgenomen activa
In RJ 252 Voorzieningen, niet in de balans opgenomen verplichtingen en niet in de balans opgenomen activa zijn ook bepalingen over niet in de balans opgenomen activa opgenomen. RJ 252.110 rekent tot de niet in de balans opgenomen activa:
• Voorwaardelijke activa: mogelijke activa die voortkomen uit gebeurtenissen tot en met balansdatum waarvan het bestaan afhankelijk is van het zich in de toekomst al dan niet voordoen van een of meer onzekere gebeurtenissen. Zonder dat de rechtspersoon daarop doorslaggevende invloed kan uitoefenen.
• Niet-verwerkte activa: bestaande activa die voortkomen uit gebeurtenissen tot en met balansdatum, die echter niet worden verwerkt omdat: de kostprijs ervan niet op betrouwbare wijze kan worden vastgesteld, of omdat het niet waarschijnlijk is dat uit deze activa in de toekomst economische voordelen naar de rechtspersoon toevloeien.
VOORBEELD VAN EEN VOORWAARDELIJK ACTIEF
Als voorbeeld van een voorwaardelijk actief noemt de RJ in RJ 252.212 een (mogelijke) vordering uit hoofd van de verkoop van een dochtermaatschappij onder de opschortende voorwaarde dat de verkoop alleen doorgang vindt indien deze niet in strijd is met antikartelbepalingen.
Niet in de balans opgenomen regelingen
‘RJ 390 Overige in de toelichting op te nemen informatie’ gaat in op de overige in de toelichting op te nemen informatie omtrent niet in de balans opgenomen regelingen (off-balance arrangements). De Richtlijn doelt op informatie die niet uit andere wettelijke bepalingen of Richtlijnen naar voren komt. maar wel van belang is voor het inzicht in de financiële positie van de rechtspersoon. Deze Richtlijn gaat verder dan alleen de op te nemen verplichtingen en spreekt daarom over regelingen. Er kunnen ook rechten die de rechtspersoon heeft ontvangen worden bedoeld. In het algemeen kan worden gesteld dat hoe zwakker de financiële positie van de onderneming is, hoe meer aandacht er moet zijn voor dergelijke toelichtingen.
Niet in de balans opgenomen regelingen houden bijvoorbeeld verband met de oprichting en het gebruik van een of meer voor een speciaal doel opgerichte gelegenheidsvennootschappen (special purpose vehicles/ entities) en offshoreactiviteiten. Deze zijn onder andere bedoeld om op economische, juridische of boekhoudkundige doelstellingen in te spelen. Ze worden bijvoorbeeld opgericht om risico’s te spreiden of als financieringsvehikel voor bepaalde bezittingen, vaak schulden, die eraan worden overgedragen. Special purpose vehicles worden veelal opgezet om niet te hoeven worden geconsolideerd. Naast special purpose vehicles noemt de memorie van toelichting nog een aantal voorbeelden van niet in de balans opgenomen regelingen. Denk aan risico- en winstdelingsregelingen. Of aan verplichtingen die voortvloeien uit een overeenkomst, zoals schuldfactoring.
Op grond van artikel 381 lid 2 BW moet de rechtspersoon de aard, het zakelijk doel en de financiële gevolgen van niet in de balans opgenomen regelingen vermelden. Dat doet hij als de risico’s of voordelen die uit deze regelingen voortvloeien van betekenis zijn. Of voor zover de openbaarmaking van dergelijke risico’s of voordelen noodzakelijk is voor de beoordeling van de financiële positie van de rechtspersoon. De informatie moet zowel in de enkelvoudige als in de geconsolideerde jaarrekening worden opgenomen. Omdat deze informatie vanuit het enkelvoudige respectievelijk het geconsolideerde perspectief wordt verstrekt. Als de toelichting op grond van de wet van toepassing is kunnen volgens RJ 390.206, afhankelijk van de situatie en regeling, de volgende aspecten voor de toelichting van belang zijn:
• De aard van de regeling.
• De looptijd van de regeling.
• Belangrijke kenmerken.
• De omvang van de mogelijke financiële voor- en nadelen en de omstandigheden waarvan deze afhankelijk zijn.
• In hoeverre de tegenpartij is aan te merken als een verbonden partij.
• De overeengekomen financiële afspraken.
Voorschriften
De financiële verslaggeving van ondernemingen moet voldoen aan de voorschriften die in Titel 9 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek zijn opgenomen. De financiële verslaggeving van beursgenoteerde ondernemingen moet daarnaast ook voldoen aan de International Financial Reporting Standards (IFRS), die door de International Accounting Standards Board (IASB) zijn opgesteld.
Drs. R.M. Kieft RA is zelfstandig gevestigd onder de naam Bureau voor Administratie en Controle Kieft in Hoofddorp.
