Zonnekoningengedrag, zo valt volgens prof. dr. Mijntje Lückerath en ir. Margot Schumacher het gedrag van Carlos Ghosn te typeren. De Braziliaan was jarenlang de topman van Nissan en Renault, maar in 2018 werd hij gearresteerd voor fraude en zelfverrijking. Vanwege andere verdenkingen kwam hij in Tokio onder huisarrest te staan, maar ontvluchtte eind december 2019 Japan en kwam aan in Libanon. In een persconferentie uitte hij vervolgens kritiek op de Japanse justitie. Alle tekenen voor zonnekoningengedrag zijn af te vinken.
Ghosn wordt wereldwijd geroemd
Ghosn gaat in 1999 aan de slag bij Nissan en onder zijn leiding wordt het automerk in 2004, op Porsche na, de meest winstgevende fabrikant ter wereld. ‘Hij wordt in business schools over de hele wereld gebruikt als een van de meest inspirerende voorbeelden van een succesvolle business transformatie. Ghosn wordt daarbij met name geroemd om zijn effectiviteit in de lastige Japanse cultuur en het succesvol inzetten van Cross Functionele Teams, waarbij werknemers uit verschillende afdelingen samenwerken aan een gezamenlijk doel. Ghosn had als bijnamen ‘Le Cost Killer, ‘Mr Fix It’ en ‘de Autotsaar’. Hij werd door Fortune Asia in 2002 benoemd tot ‘Man of the Year’ en van 2003 tot 2005 door PWC en de Financial Times opgenomen in de top vijf meest gerespecteerde business leaders’, zo schrijven Lücherath en Schumacher.
Narcisme
Een succesvolle CEO is volgens het tweetal niet per definitie een zonnekoning. ‘Wel kunnen de enorme successen een aanjager zijn van dit fenomeen: “succes is goed voor je ego, maar slecht voor je karakter”. Als psychische stoornis is zonnekoningengedrag bekend als narcisme. Volgens het handboek voor psychische stoornissen, de DSM-V, is het hoofdkenmerk van narcisme een diepgaand patroon van grootheidsgevoelens en grandiositeit, behoefte aan bewondering en een evident gebrek aan empathie. Het narcistische persoonlijkheidstype is daarbij vernoemd naar de mythische figuur Narcissus die stierf omdat hij gepreoccupeerd was met zichzelf. Hij werd verliefd op zijn spiegelbeeld in het water en was niet meer bij het water weg te slaan.’
‘De eerste indruk van zonnekoningen is vaak positief; ze zijn charmant, zijn zelfbewust, kunnen goed praten, inspireren en zijn bewonderenswaardig en charismatisch. In tweede instantie zal echter opvallen dat deze gevoelens van grootheidswaanzin met zich meebrengen dat de zonnekoningen steeds meer gaan denken recht te hebben op een bijzondere behandeling, op andere privileges en gunsten.’
Thuis weer de gewone man
Een zonnekoning heeft met name veel bewondering voor zichzelf. Hij is ijdel en wil graag de eer van de succesvolle acties voor hemzelf. ‘Aandacht in media en prijzen bevestigen dit beeld. Ook nu nog vertelt Ghosn op de persconferentie na zijn ontsnapping uitgebreid over zijn successen met Nissan, en hoeveel waarde het bedrijf verloren heeft na zijn arrestatie. Dat het succes van Ghosn ook continu door zijn omgeving werd bevestigd, helpt hiermee niet.’
‘Met het Amerikaanse gezegde ‘King of the Boardroom, Jester (‘hofnar’) of the Bedroom’ wordt bedoeld dat machtige personen in de bestuurskamer, die op hun werk de hele dag bewonderd en gerespecteerd worden, thuis weer de gewone man moeten zijn, weleens uitgelachen moeten worden en de vuilnis buiten moeten zetten. Dit is belangrijk om met beide benen op de grond te blijven staan. Daarom wordt de zogenaamde Trophy Wife, een jongere vrouw die de CEO alleen als succesvolle leider kent, als extra risico voor zonnekoningengedrag gezien omdat de bewondering thuis doorgaat en de kans op narcisme substantieel toeneemt. Ghosn trouwde in 2016 met zijn tweede vrouw Carole.’
Gevoel boven de wet te staan
De zonnekoning vindt volgens Lückerath en Schumacher dat hij ook meer rechten, respect en daarmee ook beloning verdient dan anderen. ‘Ghosn had een buitensporig luxe levensstijl met verschillende huizen op meerdere contingenten, maar dit alles vooral op kosten van zijn werkgever. In 2016 gaf hij, op kosten van de zaak, een extravagant feest, geheel in Marie-Antoinette stijl in het paleis van Versaille, ironisch het paleis van de bekendste historische zonnekoning Lodewijk XIV.’
‘Tot slot accepteert de zonnekoning geen andere leiders, geen toezicht en heeft hij het gevoel boven de wet te staan, waardoor fraude een reëel risico is. Ghosn had dubbelrollen bij Nissan en Renault, controleerde zichzelf, er waren geen commissies voor audit of beloningen, en hij vertraagde de benoemingen van externe commissarissen.’
Lees ook:
Nieuwe aanklacht tegen voormalig Nissan-baas Carlos Ghosn
Voormalig Nissan-baas Ghosn weer gearresteerd (dit keer voor geld voor een jacht)
Voorkomen is beter dan genezen
Wat kunnen commissarissen en toezichthouders leren van deze casus? Lückerath en Schumacher leggen uit: ‘Het is allereerst natuurlijk belangrijk dat we ons bewust zijn de symptomen van deze persoonlijkheidsstoornis. Maar met het herkennen van de symptomen is het misschien al te laat. Voorkomen is beter dan genezen. De belangrijkste les uit deze casus is daarom: Houd de CEO met beide benen op de grond. Laat zien dat regels voor iedereen gelden, ook als je net iets specialer bent dan de rest. En juich niet alleen voor successen, maar bejubel misschien ook een enkele mislukking.’
‘Als commissaris of toezichthouder bewaak je niet alleen regels en structuren, maar juist ook passend gedrag en cultuur.’
