De langdurige economische impact van de coronacrisis is momenteel nog niet bekend, maar de voorspellingen van onder meer het IMF, het CPB, ING en de Rabobank liegen er niet om. De vergelijkingen met de kredietcrisis van 2008/2009 en zelfs met de Grote Depressie van de jaren dertig van de vorige eeuw vliegen je om de oren. Wat staat ons te wachten?
Dat het coronavirus een negatieve impact op de economie heeft, dat staat al vast. De eerste cijfers druppelen binnen. Zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat het bruto binnenlands product (bbp) in Nederland in het eerste kwartaal van 2020 met 1,7 procent is gedaald. Dit na 23 opeenvolgende kwartalen van groei. Het is de grootste krimp sinds het eerste kwartaal van 2009, toen het bbp met 3,6 procent daalde. Er zijn meer verontrustende cijfers. Zoals de grootste daling ooit van consumenten- en producentenvertrouwen, een recorddaling van openstaande vacatures en de grootste afname in een maand van de consumptie (6,7 procent) sinds de Tweede Wereldoorlog.
Recessie onafwendbaar
En dat is nog maar het begin. Want hoe groot de daadwerkelijke economische impact zal zijn, dat moet op de lange termijn blijken. Desalniettemin komen economen wereldwijd met financiële voorspellingen. Zo kwam het Centraal Planbureau (CPB) in maart al met de onheilspellende boodschap dat een recessie onafwendbaar is in Nederland en rekende met vier verschillende scenario’s voor de ontwikkeling van de economie in 2020. In het beste geval krimpt de economie met 1,2 procent. Het worstcasescenario is een daling van het bbp met 7,7 procent. De verwachting van de Rabobank zit daar tussenin: hun economen voorspellen een krimp van 5 procent. ING voorspelt een krimp van 8 procent voor 2020, maar daartegenover stellen ze wel dat Nederland volgend jaar een groei van dik 8 procent zou mogen verwachten.
De Grote Lockdown is zeer waarschijnlijk de ergste economische terugval sinds de Grote Depressie van de jaren dertig van de vorige eeuw
De Grote Lockdown ergste terugval
Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) kwam met soortgelijke verwachtingen. Zij voorspellen dat de Nederlandse economie dit jaar met 7,5 procent krimpt. Mocht het nog niet duidelijk zijn: “Dat is echt gigantisch”, zoals Hans Biesheuvel van ONL voor Ondernemers daarover zei in Goedemorgen Nederland. Wereldwijd verwacht het IMF dat er dit en volgend jaar zo’n negen biljoen dollar aan economische waarde in rook op gaat. Ter illustratie: dat is meer dan de economieën van Duitsland en Japan bij elkaar. Vandaar dat het fonds meldt dat De Grote Lockdown, zoals ze de coronacrisis inmiddels hebben omgedoopt, “zeer waarschijnlijk de ergste economische terugval is sinds de Grote Depressie van de jaren dertig”. Erger dus dan de Grote Recessie, of kredietcrisis, van 2008/2009.
Even pijnlijk
Die vergelijkingen met de twee grootste economische crises van de moderne tijd (de Grote Depressie van de jaren dertig en de Grote Recessie van 2008/2009) worden veel gemaakt. “Coronavirus Slump Is Worst Since Great Depression. Will It Be as Painful?”, kopte The Wall Street Journal. RTL Z schreef: “Wereldhandelsorganisatie waarschuwt: coronacrisis wordt zwaarder dan kredietcrisis.” Of wat dacht u van: “Waarom de coronacrisis nu al diepere kraters slaat dan de Grote Depressie van de jaren dertig”, zoals het Belgische Nieuwsblad riep. De laatste, van Bloomberg: “How Bad Might It Get? Think the Great Depression.” Waar komen die vergelijkingen vandaan?
Sociale ellende
De gevolgen van de New Yorkse beurskrach van 29 oktober 1929 (die vaak wordt aangewezen als dé aanleiding voor de enorme economische crisis) en de daaropvolgende reeks faillissementen, leken in eerste instantie redelijk mee te vallen voor Nederland. De grote klap kwam pas in 1931, door de devaluatie van de Engelse pond. Samen met de sterk dalende export van agrarische en industriële producten, was dit funest voor de Nederlandse economie. Het startpunt van een lange, donkere periode, gekenmerkt door grootschalige armoede waarbij grote delen van de samenleving afhankelijk waren van gaarkeukens en voedselbonnen.
Waar de meeste landen het dieptepunt in 1933 ervoeren en daarna weer langzaam opkrabbelden, was dat in Nederland pas drie jaar later het geval. Pas na de devaluatie van de Gulden in september 1936, kon de Nederlandse economie weer aansluiting vinden bij de internationale conjunctuur.
Twintig procent werkloosheid
Tijdens het dieptepunt van de crisis, in de winter van 1935-1936, was méér dan twintig procent van de Nederlandse beroepsbevolking werkloos. In de Verenigde Staten lag de werkloosheid in 1933 al op of net boven (daar verschillen de meningen over) de twintig procent. Wat dat betreft is de vergelijking tussen de coronacrisis en de Grote Depressie niet zo gek. Waar de werkloosheid in de VS in februari van dit jaar slechts 3,5 procent bedroeg, was dat al gestegen naar 14,7 procent in april. Ook in Nederland zien we door corona een stijging van het aantal werklozen, hetzij niet in zulke drastische proporties als in de VS. In april waren er in Nederland 314.000 werklozen geregistreerd, dat komt neer op 3,4 procent van de beroepsbevolking. Dat zijn er 41.000 meer dan in maart, toen ging het om 2,9 procent van de beroepsbevolking.
Massaal ingrijpen
Daar houden de vergelijkingen tussen de twee crises eigenlijk al op. Volgens economen was de grootste aanleiding voor de diepste economische crisis van de twintigste eeuw vooral een gebrek aan staatssteun en overheidsingrijpen. De Federal Reserve, de Amerikaanse centrale bank, keek werkeloos toe hoe eind 1930 de ene na de andere kredietverstrekker in de problemen kwam, met als gevolg dat in vier jaar tijd meer dan twee vijfde van de Amerikaanse banken omviel. Dat is nu wel anders: overheden grijpen massaal en abrupt in. Van lijdzaam afwachten en toekijken, is allerminst sprake. Er worden miljarden van stal gehaald om bedrijven overeind te houden en om te zorgen dat mensen aan het werk kunnen blijven.
Rommelhypotheken
Dan op naar de Grote Recessie, of de kredietcrisis, van 2008/2009. Want ook daar wordt vaak naar verwezen in berichtgeving over de coronacrisis. Een terugblik. De eerste berichten verschijnen in 2007 in het Amerikaanse hypothekenlandschap. Jarenlang zijn er lukraak hypotheken uitgegeven, zonder enige vorm van kredietwaardigheid. Er wordt volop belegd en geïnvesteerd in deze zogenoemde subprimehypotheken. De economie bloeit en groeit, iedereen verdient goed geld aan de hypotheken, maar ondertussen stijgen de rentes vrolijk door. Tot op het punt dat de rente zó hoog is, dat de meeste mensen hun hypotheek niet meer kunnen betalen en noodgedwongen de huissleutel teruggeven aan de bank.
Drama achter de schermen
Door de massale huizenverkoop verliezen banken miljarden op de hypotheken. Doordat iedereen op de een of andere manier met elkaar verbonden is, worden banken huiverig voor elkaar. De hand gaat op de knip: er wordt niks meer aan elkaar uitgeleend. Het probleem verspreidt zich over de wereld, ook richting Europa. Zo verliest de kleine Haagse zakenbank NIBC in de zomer van 2007 honderd miljoen euro aan hypotheekbeleggingen. De Britse hypotheekbank Northern Rock moet genationaliseerd worden nadat spaarders massaal hun geld van de bank haalden. Al snel moeten banken in de VS en Europa honderden miljarden afschrijven op hun hypotheekbeleggingen. Ondertussen draait de reële economie gewoon door, de meeste mensen merken niks van het drama dat zich bij de banken afspeelt.
Dubbele recessie
In 2008 gebeurt iets wat niemand voor mogelijk houdt: de grote Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers valt om, mede doordat de overheid niet bereid is om bij te springen. Dan grijpt de crisis pas echt om zich heen. In de jaren die volgen, weet alleen Rabobank het als grote Nederlandse bank uit te zingen zonder staatssteun. Met de omvallende banken stort de economie ook in. In het derde kwartaal van 2008 duikt Nederland in de diepste recessie sinds de jaren 30. De problemen zijn zo groot, dat we in 2011 nog een keer in een recessie belanden. Pas in 2013 klimt Nederland langzaam uit het dal.
1-0 voor
Gelukkig hebben we enigszins geleerd van deze crisis. Zo hebben banken betere reserves opgebouwd, waardoor verliezen makkelijker opgevangen worden. “De enige verrassing van de crisis van 2008 was dat deze voor zovelen als een verrassing kwam”, schreef Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz in zijn boek Vrije val. We weten dan misschien nog niet precies hoe de coronacrisis zich zal ontwikkelen, maar één ding is zeker: volledig verrast worden we niet. Met het abrupte en sterke ingrijpen van overheden aan het begin van de coronacrisis, staan we al 1-0 voor op negentig én twaalf jaar geleden.
