Het Duitse ex-‘wonderkind’ Wirecard gaat de geschiedenisboeken in als een van de grootste fraudeschandalen uit de moderne tijd. Dat de topmannen zich schuldig gemaakt hebben aan tal van schimmige zaken, is inmiddels wel zeker. Maar welke rol hebben de huisaccountant en verschillende toezichthouders gespeeld? Hoe heeft het zover kunnen komen?
Tot voor kort stond Wirecard te boek als grootste fintechonderneming van Europa. Jarenlang was de ‘ster van de Duitse technologiesector’ een beurslieveling. In 2018 nam het betaalbedrijf dan ook de plaats van Commerzbank over in de Duitse hoofdindex DAX. Wirecard was op dat moment ruim 26 miljard euro waard. Alhoewel het bedrijf en zijn topmannen door velen op handen werden gedragen, rommelde het achter de schermen al jaren.
Agressieve reacties op critici
“We geloven dat het witwassen van inkomsten voor gokbedrijven en pornografische websites de belangrijkste inkomstenbron is van Wirecard”, viel te lezen in een onderzoeksrapport van J Capital-analist Anne Stevenson-Yang in 2016. Een jaar eerder ontdekte het onderzoeksinstituut al dat Aziatische kantoren van Wirecard opvallend klein waren. Twee kantoren bleken zelfs helemaal geen personeel te hebben. Dat terwijl ze op papier goed waren voor een groot deel van de winst. Desondanks besloot J Capital om haar onderzoek stil te leggen. Enerzijds omdat “klanten geen geld konden verdienen aan het onderzoek”, zoals het bedrijf stelde in een verklaring. Anderzijds vanwege de agressieve manier waarop Wirecard op het onderzoek reageerde. Wirecard beschuldigde J Capital ervan dat shortsellers betaald zouden hebben voor het rapport. Die agressieve houding jegens critici bleek allerminst eenmalig.
Jarenlang onderzoek Financial Times
De Britse krant Financial Times riep ook meermaals de woede van Wirecard over zich af. Journalisten van het FT doen al sinds 2015 onderzoek naar het bedrijf en brachten meermaals de duistere kant van Wirecard aan het licht. Zo vonden ze dat jaar een gat van 250 miljoen op de balans. Niet lang daarna werden de journalisten van het FT, samen met andere critici van Wirecard, aangevallen door een hackerscollectief en ontvingen jarenlang ‘spear-phishing’ e-mails. Daarnaast kregen de journalisten te maken met undercoverdetectives die, zo gaf het bedrijf later toe, door Wirecard werden aangestuurd.
BaFin neemt Wirecard in bescherming
Dit weerhield de Britse krant er echter niet van om te blijven graven en rapporteren over de schimmige zaakjes van de betaaldienstverlener. In 2019 publiceerde het FT een reeks artikelen getiteld ‘House of Wirecards’. Klokkenluiders waarschuwden dat Wirecard zou rommelen met de cijfers. Deze publicatie leverde de krant niet alleen boze reacties en nieuwe bezoekjes van privédetectives op, maar ook een aanklacht van niemand minder dan de Duitse financiële toezichthouder BaFin. De aandelen van Wirecard kelderen namelijk drastisch na de berichtgeving. Reden voor BaFin om in de bres te springen voor de Duitse gans met gouden eieren en FT-journalisten Dan McCrum en Stefania voor de rechtbank in München te slepen wegens koersmanipulatie. De waakhond besloot tevens om shortselling van Wirecard-aandelen tijdelijk te verbieden.
KPMG duikt in boekhouding
Na de beschuldigingen besloot Wirecard zijn naam te zuiveren door accountantskantoor KPMG onafhankelijk onderzoek te laten doen. Het bedrijf had immers niks te verbergen… Op 28 april 2020 werd het langverwachte KPMG-rapport gepubliceerd. Het ontbrak het accountantsbureau aan bewijs en er kwamen geen grote onregelmatigheden aan het licht. Mede doordat, zo stelde KPMG, Wirecard niet alle documenten beschikbaar stelde. Wirecard stelde geen correctie van de jaarrekening in de onderzoeksperiode 2016, 2017 en 2018 te hoeven maken. Topman en grootaandeelhouder Markus Braun verkondigde daarnaast dat huisaccount EY ‘geen enkel probleem’ had om de jaarrekening 2019 af te tekenen. Dat terwijl de audit nog liep. Deze uitspraak leverde Braun en drie andere bestuurders van Wirecard een aanklacht van BaFin op wegens koersmanipulatie. Door de onterechte geruststellingen werden beleggers misleid. Op 5 juni deed de Duitse politie een inval bij Wirecard.
Genadeklap: bijna twee miljard euro ‘vermist’
De genadeklap volgt twee weken later, op 18 juni. De dag waarop Wirecard zijn jaarcijfers zou publiceren. In plaats daarvan maakt EY bekend dat zij een bedrag van maar liefst 1,9 miljard euro in de boeken van Wirecard niet terug kunnen vinden. Het missende bedrag is goed voor een kwart van de totale balans. Diezelfde dag wordt COO Jan Marsalek uit zijn functie gezet. Hij vertrekt naar Azië ‘om het verdwenen geld te gaan zoeken’. Dat geld zou volgens Wirecard namelijk op een rekening in de Filipijnen geparkeerd staan. Een dag later pakt Braun zijn biezen en vertrekt als topman bij Wirecard. Op 22 juni geeft de gevallen fintechreus eindelijk toe dat die 1,9 miljard euro op de balans nooit heeft bestaan.
>> Bekijk ons archief over Wirecard
Beschuldigingen stapelen zich op
Dan gaat het hard. De eerste arrestatiebevelen gaan vrijwel direct de deur uit. Braun, verdacht van boekhoudfraude en marktmanipulatie, geeft zichzelf aan. Niet veel later komt hij, na betaling van vijf miljoen euro, op borgtocht vrij. Om vervolgens een kleine maand later voor de tweede keer opgepakt te worden. De verdenkingen stapelen zich op. Volgens de openbaar aanklager in München besloot Braun, samen met de voormalige CFO Burkhard Ley (ook gearresteerd) en het voormalig hoofd boekhouding, in 2015 om de boeken te vervalsen. Het verliesmakende bedrijf werd opeens winstgevend en daardoor aantrekkelijker voor geldschieters. Wetende dat een kwart van de bezittingen eigenlijk niet bestond, haalden ze voor 3,2 miljard euro aan leningen binnen. Ook wordt Braun verdacht van handel met voorkennis, omdat hij vlak voor de faillissementsaanvraag voor miljoenen euro’s aan Wirecard-aandelen zou hebben verkocht.
De Duitse Oliver Bellenhaus wordt ook gearresteerd. Hij gaf vanuit Dubai leiding aan de zeer winstgevende dochteronderneming Cardsystems Middle East. Althans; zo leek het. Uiteindelijk blijkt het een luchtkasteel te zijn. Het OM beschouwt Bellenhaus als een sleutelfiguur.
Voortvluchtige COO is Interpol’s Most Wanted
Een van de meest spraakmakende sleutelfiguren is de voortvluchtige Marsalek. Wirecard maakte bij de fraudehandelingen onder meer gebruik van partners in landen waar het zelf geen vergunning had om betalingen af te handelen. Dat systeem werd bedacht door de ontslagen COO. Sinds 22 juni is hij spoorloos verdwenen en inmiddels staat hij bovenaan Interpol’s Most-wantedlijst. Volgens onderzoekscollectief Bellingcat is hij gevlucht naar Wit-Rusland.
Inmiddels wordt er steeds meer bekend over de mysterieuze en schimmige ex-bestuurder, waar geen enkel videobeeld van bestaat. Zo ontdekte Bellingcat dat Marsalek de afgelopen tien jaar op verschillende paspoorten ruim zestig keer naar Rusland vloog. Daarnaast zijn er (onder meer) verdenkingen dat Marsalek samenwerkt met de Russische militaire inlichtingendienst en Russische geheime diensten. Ook zou hij belangen hebben in Libië, staatsgeheimen hebben doorgespeeld, banden hebben met extreem rechts in Oostenrijk en tegenover zakenpartners in Londen hebben opschept over geheime documenten over het dodelijke gifgas novitsjok.
De lijst van verdenkingen en beschuldigingen tegen Wirecard’s topmannen blijft groeien. Zo zouden de zakelijke rekeningen zijn leeggeplunderd vlak voor de faillissementsaanvraag en zou er geld gestald zijn in Mauritius. De Amerikaanse FBI is een onderzoek gestart naar mogelijke illegale transacties van in totaal honderd miljoen euro op een onlinemarktplaats waar onder meer marihuana wordt verhandeld.
Waarom hielden toezichthouders geen toezicht?
De grote vraag is hoe de bestuurders van Wirecard zich jarenlang zo hebben kunnen misdragen zonder dat er alarmbellen afgingen. Hoe heeft accountant EY jaar na jaar de jaarrekening kunnen goedkeuren? Én waarom spraken zij Braun niet tegen toen hij na publicatie van het KPMG-rapport verkondigde dat EY ‘geen enkel probleem’ had met de jaarrekening van 2019? Volgens de European-Investors-VEB heeft EY zich door op dat moment niet publiekelijk te reageren schuldig gemaakt aan opzettelijke koersmanipulatie. De beleggersvereniging sleept de accountant voor de rechter vanwege het schenden van de zorgplicht.
Ook de Duitse financiële toezichthouder BaFin en de Deutsche Prüfstelle für Reichnungslegung (DPR, houdt toezicht op financiële rapportages van bedrijven, red.) grepen niet in na signalen over fraude. De Europese Commissie heeft de Europese beurstoezichthouder Esma dan ook gevraagd om onderzoek te doen naar de rol van de waakhonden. BaFin heeft inmiddels al met een beschuldigende vinger gewezen naar de Europese Centrale Bank (ECB). De Duitse waakhond had Wirecard willen classificeren als een financiële holding, stelt BaFin. Maar de ECB bleef Wirecard classificeren als technologiebedrijf, waardoor het aan minder streng toezicht was onderworpen. Reden voor Duitse parlementariërs om de ECB aan de tand te voelen over het schandaal. Het antwoord op de vraag waarom toezichthouders niet tijdig aan de bel trokken, laat vooralsnog op zich wachten.
