Martin van Rooijen: “Er hoeft geen nieuw pensioenstelsel te komen”

Martin van Rooijen (1942) was CFO van de NAM en staatssecretaris van fiscale zaken. Nu is hij fractievoorzitter van 50Plus in de Eerste Kamer. Van Rooijen maakt zich nog geen overmatige zorgen over de oplopende staatsschuld, vindt de nieuwe belastingmoraal voor multinationals bemoedigend en noemt het pensioenakkoord overbodig.

Van Rooijen was van 1973 tot 1977 voor Katholieke Volkspartij staatssecretaris voor fiscale zaken in het kabinet-Den Uyl. “Op mijn eerste dag kwam Wim Duisenberg, de toenmalige minister van Financiën, naar me toe. ‘Martin’, zei hij. ‘We gaan de belastingen verlagen.’ Toen ik dat aan mijn ambtenaren liet weten, keken ze me verward aan. ‘We weten niet hoe dat moet.’ Sinds de Tweede Wereldoorlog was dat niet gebeurd.” Na staatssecretaris te zijn geweest, bekleedde hij diverse managementfuncties, onder andere bij Shell Nederland, de NAM en Nuon. Ook was hij partner bij Coopers & Lybrand (de voorloper van PwC) en bestuurder van CL Europe in Brussel. “Bij de NAM was ik CFO als opvolger van Cees van der Hoeven. Dat was toen ik aantrad het rijkste bedrijf op aarde. We maakten 22 miljard gulden winst. Let wel: voor belasting. De belasting was 18 miljard, een government take van ruim 80 procent. Maar als CFO weet je dan: als het zo goed gaat, kan het alleen maar slechter worden. Andersom geldt ook: als het heel slecht gaat, kan het alleen maar beter gaan.”

Afdracht naar tien miljard gulden

De olieprijs zakte van dertig naar tien dollar per vat en de dollar ging van 4 naar 2 gulden “. Omzet per barrel ging in één klap van honderdtwintig gulden naar twintig gulden. De winst kelderde en de afdracht aan de staat ging van achttien naar minder dan tien miljard gulden. Dat moest ik toenmalig minister van Financiën, Onno Ruding, melden. Je kunt als CFO zo heel hoog, maar ook ineens heel laag staan. Laat je niet meenemen door de waan van de dag, maar zorg dat jouw organisatie bestand is tegen tegenslagen. Met de NAM was het twintig jaar sky high gegaan. Er was simpelweg niet over nagedacht dat het ooit slechter zou kunnen gaan. Als eerste heb ik bij mijn aantreden controlesystemen ingevoerd om tot kostenbeheersing te komen. Ook introduceerden we maatregelen om de investeringen beter te beheersen en te controleren. Want de NAM was weliswaar het rijkste, maar met vijftig joint ventures ook het meest complexe bedrijf. Alle oliemaatschappijen hadden zo’n beetje een minderheidsaandeel in die jointventures van de NAM. Elk jaar kwamen van al die maatschappijen accountants over de vloer om hun aandeel te waarderen.”

Je kunt als CFO zo heel hoog, maar ook ineens heel laag staan. Laat je niet meenemen door de waan van de dag, maar zorg dat jouw organisatie bestand is tegen tegenslagen

Nog geen zorgen over staatsschuld

Naar verwachting komt de overheidsschuld eind dit jaar uit op 57,4 procent van het bruto binnenlands product. Dat is 54 miljard euro hoger dan de schuld eind 2019 was. Dit is nog geen historisch hoog schuldniveau. Echter, de snelheid waarmee de schuld gestegen is, is wel enorm. Baart dat Van Rooijen zorgen? “Ik denk dat het nog verder gaat stijgen, wellicht tot de 80 procent. Het baart me niet overmatig zorgen, vooral niet als je het vergelijkt met de staatsschulden van Italië, meer dan 130 procent, of Frankrijk, bijna 100 procent. De rente staat laag, maar dat wil niet zeggen dat we niet terug moeten betalen. Daar moet na de verkiezingen meteen over worden nagedacht. Hoe gaan we terugbetalen?”

Van Rooijen vindt dat de schulden van de Federal Reserve in de VS en bij de Europese Centrale Bank tot een absurd niveau zijn gestegen. “Die schuldenbergen leiden tot hogere beurskoersen, niet tot meer investeringen van bedrijven. Daar waar het de Fed en de ECB eigenlijk om te doen was. Het is lenen en beleggen en helaas niet investeren.”

Obligaties op honderd procent waarderen

Staatsobligaties mogen volgens de rekenregels op honderd procent worden gewaardeerd, ook al zijn ze van weinig kredietwaardige landen afkomstig. “Ook minister van Financiën Wopke Hoekstra vindt dat dat moet veranderen, maar het stuit op een sterk veto van Japan en Zuid-Europa. Als de obligaties veel minder waard zijn, kunnen verschillende Europese landen, maar ook de ECB in problemen komen en vervolgens ook de DNB. Dan krijg je ook als Nederlandse staatsburger de rekening gepresenteerd. Maar desondanks blijft het vreemd dat je, obligaties die minder waard zijn, nog steeds voor de volle honderd procent moet blijven waarderen. Een motie van mij over de waardering tegen marktwaarde werd door de Tweede Kamer unaniem aanvaard.”

Van Rooijen: “Het pensioenakkoord is een onzinnige wijziging van een prima pensioenstelsel”

Lage rente levert problemen op

Een lage rente zit pensioenfondsen danig in de weg. Met name voor de dekkingsgraden is het een probleem. De dekkingsgraad is de verhouding tussen de waarde van de beleggingen en de contante waarde van de verplichtingen van een pensioenfonds. Hierbij wordt die waarde van de verplichtingen berekend met de rekenrente als discontovoet. Dit levert al jaren problemen op vanwege de lage rente, omdat daarbij de contante waarde van de verplichtingen toeneemt, niet de verplichtingen zelf. Veel pensioenfondsen kunnen dit onvoldoende compenseren met de waarde van hun beleggingen. De huidige pensioenwetgeving geeft aan dat pensioenfondsen niet mogen indexeren als de dekkingsgraad onder de 110 procent ligt en financiële maatregelen moeten nemen als de dekkingsgraad lager is dan 104 procent. Bij die maatregelen gaat het dan om het verhogen van de premies of zelfs het korten van de pensioenen van de gepensioneerden en deelnemers.

Rekenrente op nul is onzinnig

“Het domme is dat het pensioenfonds ABP in het verleden zelf heeft gelobbyd om de vaste rekenrente van vier procent af te schaffen en te pleiten voor invoering van de markrente als discontovoet”, aldus Van Rooijen. “Dat wilde ABP omdat de markrente toen 5,2 procent was en zo konden kortingen worden voorkomen. Een enorme blunder omdat rente is gedaald naar nul procent. Maar nu zwengelen we de andere kant op en zetten we de rekenrente op nul. Dat is onzinnig. Want daar moeten pensioenfondsen voor de komende zestig jaar mee rekenen.” In de plannen van minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken en Werkgeleden hoeven pensioenfondsen vanaf 2022 voor iedere euro die ze aan pensioen moeten uitkeren, maar 90 cent in kas te hebben. Dat moet in 2026 zijn gegroeid tot 95 cent.

Meer weten over het pensioenakkoord?

Volg de e-learning van pensioenexpert Liesbeth Hufen!

Met 2 procent zijn problemen over

Het pensioenakkoord is volgens Van Rooijen “een onzinnige wijziging van een prima pensioenstelsel. Deze wijziging is ook nog eens moeilijk met de ICT-systemen van de pensioenfondsen uit te voeren. Als je een rekenrente aanhoudt van twee procent, zijn alle problemen over. Dan hoeft er niet gekort te worden, is indexatie mogelijk en heb je geen nieuw stelsel nodig.” Echter, er ligt inmiddels een pensioenakkoord tussen kabinet, werkgevers en werknemers. Koolmees heeft deze in een wetsvoorstel vervat en die ter consultatie openbaar. Na de consultatie legt de minister het voor aan de Tweede en de Eerste Kamer. Mocht een demissionaire minister daar goedkeuring krijgen, dan treedt het stelsel na een overgangsperiode in 2026 in werking. “Maar ik hoop dat we er nog wijzigingen inkrijgen.”

Eerlijkere belastingen

Ook komt de vennootschapsbelasting ter sprake. Van Rooijen is blij met initiatieven die ervoor zorgen dat multinationals daadwerkelijk belasting betalen daar waar ze activiteiten hebben. “Maar dit is niets iets wat je als Nederland alleen regelt. Het past in de maatregelen die de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) ontwikkelt. Ik pleit ervoor om in dat verband of in het verband van de Europese Unie tot een basis vennootschapsbelasting voor aangesloten landen van 25 procent te komen. Dat is moeilijk te realiseren, maar ik merk wel dat er nu beweging is om de belastingen eerlijker te maken. Dat is bemoedigend.”

GroenLinks stelt een exitbelasting voor voor multinationals die willen vertrekken als gevolg van de hogere dividendbelasting. “Wij zijn daar vooralsnog kritisch over. Het mag niet in strijd zijn met het belastingverdrag met Engeland en met Europees recht.”

Schulden te lijf gaan

Tot slot: Van Rooijen verwacht dat na de vaccinatie de Nederlandse economie een flink herstel kan doormaken. “De VS gaan altijd als eerste hard onderuit en komen vaak ook als eerste weer bovendrijven uit de crisis. Dat was bij de internet- en de bankencrisis ook zo. Ook bij Nederland kan het herstel hard gaan. Maar dat is ook afhankelijk van hoe de faillissementscijfers en de werkeloosheidsgetallen zich de komende maanden houden. Daar kan nog een klap volgen. Als de coronacrisis achter ons ligt, is het voor een volgend kabinet in elk geval moeilijk om belastingen te verhogen. Dan zul je dus veel later aan uitgavenbeperkingen moeten doen om te schulden te lijf te gaan.”