De levensduur van organisaties wordt steeds korter in de huidige VUCA-wereld. En dat komt zeker niet alleen door corona. De hoeveelheid regelgeving neemt alleen maar toe en daarmee wordt het beheersingssysteem steeds gecompliceerder en duurder en gaat er ook meer mis. Minder beheersing lijkt dus de oplossing. Maar is dat ook zo? En hoe werkt dat dan?
De wereld is niet maakbaar
“Accountants en controllers proberen alles plat te slaan”, vervolgt Paape. “Zij zoeken naar modellen, technieken en normatieken die erg passen in een lineaire wereld. Maar is die lineaire wereld er wel? De vraag stellen is hem beantwoorden. Dat de wereld maakbaar is en je oorzaak en gevolg kunt kennen, en dus beheersbaar maken, die gedachte zit diep in ons en in de manier waarop wij dat toepassen op regels. Wij denken dat je met regels gedrag kunt regelen. Dat blijkt tegen te vallen. Wij denken te kunnen voorspellen met data. Maar dat is altijd gebaseerd op gegevens uit het verleden. En zoals de reclame het zo mooi zegt: ervaringen uit het verleden, bieden geen garantie voor de toekomst.”
Op zoek naar nieuwe levenscycli
Controllers proberen alles plat te slaan, zij zoeken naar modellen, technieken en normatieken die erg passen in een lineaire wereldEn dus leven ondernemingen tegenwoordig steeds korter? Paape: “Veel bedrijven zitten op het eind van de levenscurve. Dat betekent dat ze op zoek moeten naar een nieuwe levenscyclus. En dat veronderstelt dat je aandacht geeft aan innovatie. Dat je kunt leren. Wanneer je adaptief bent kun je jezelf uit het moeras trekken. Maar dat is heel ingewikkeld. De wereld is zo ingeregeld dat dat niet bepaald bevorderd wordt. Veel bedrijven zie je dan ook voorbij gerend worden door jonge enthousiaste startups die sneller stappen kunnen maken en af en toe een bedrijf opeten. Of uithollen, zodat het ophoudt te bestaan.”
Bewustwording is belangrijk
Te vastgeroest dus eigenlijk. Ofwel ondernemingen zien het ‘gevaar’ helemaal niet aankomen, ofwel ze zien het wel aankomen, maar weten niet hoe te handelen. Zijn niet innovatief of niet slagvaardig genoeg. Hoe kun je het schip keren? Paape: “Wees je ervan bewust dat er andere zienswijzen zijn. Dat de wereld niet maakbaar is. Dat er dus andere dingen nodig zijn om te kunnen voortbestaan.”
“Dat is niet per se ingewikkeld”, vervolgt de hoogleraar. “Maar het is wel ingewikkeld in een bestaand bedrijf. Daar is de context vaak zodanig ingeregeld (met zelfbedachte regels, procedures en systemen), dat het wel ingewikkeld wordt om te veranderen. Wees je er allereerst bewust van dat je op díe manier naar de wereld kijkt. En dat dat innovatie bemoeilijkt. Als je dat niet wil moet je nadenken over wat je kunt doen om wel nieuwe levenskansen te pakken.”
Pas de spelregels aan, ga experimenteren
Als je als onderneming wilt overleven moet je dus innoveren. Je moet dus veranderen. Wendbaarder worden. Dat begint allereerst bij de mensen. “Het veranderen van mensen is sowieso ingewikkeld”, betoogt Paape. “Je moet hen dan ook niet willen veranderen, je moet de context waarbinnen ze werken veranderen. De spelregels aanpassen, hen meer vrijheid geven. De ruimte bieden aan mensen om te experimenteren. Om fouten te maken en daarvan te leren. Dat is in veel bedrijven niet zo. Fouten maken mag, totdat je er een maakt. Het gaat dus ook over een cultuur waarin je mensen de ruimte geeft, en hen ook in staat stelt te leren van fouten. En zo tot nieuwe inzichten en ideeën te komen.”
Je moet mensen niet willen veranderen, je moet de context waarbinnen ze werken veranderen
Zekerheidszoekers
Volgens professor Paape is het allemaal niet ingewikkeld, niet nieuw, maar wordt het lastig door de combinatie. “Bij bedrijven die langer bestaan staat er te veel in de weg. Controllers zijn daaraan mede-debet, omdat zij zekerheidszoekers zijn. Ze zoeken houvast, normen, vaste patronen, systemen. Dat zit in hun gedrag, opleiding en aard opgesloten. En dat is goed, maar niet in alle omstandigheden. En daar moet de controller zich wat meer bewust van zijn. En er uiteindelijk beter meer leren omgaan.”
Als je anders kijkt, zie je andere dingen
Bewustwording dus. En er beter mee leren omgaan. Wat ga ik anders doen? Paape: “Dat is niet zo makkelijk te beantwoorden. In ieder geval moet je je bewust zijn van de manier waarop je kijkt naar de organisatie. Als je de manier van kijken verandert, dan verandert ook de materie waar je naar kijk. Het waarnemen beïnvloedt het waargenomene. Probeer het maar eens: als jij morgen anders gaat kijken, dan zie je andere dingen. Als jij nadenkt of er ook een andere manier van waarnemen is, dan zie je andere dingen. En dán gaan de dingen ook veranderen. Dat is een wetmatigheid. In zekere zin is veranderen ook wel weer makkelijk. Leer andere dingen zien, daardoor veranderen de dingen die je ziet. Dat gaat in het begin niet snel. Maar kleine verschillen aan het begin, kunnen leiden tot grote veranderingen op het eind. Vergelijk het met een grote zwerm vogels. Als één vogel in de wolk iets opzij gaat, gaat de hele zwerm een andere kant op.”
Toekomst centraal in nieuwe collegereeks Actualiteiten Accountancy & Controlling
In deze nieuwe collegereeks Actualiteiten Accountancy & controlling, georganiseerd door cm: in samenwerking met Nyenrode Business Universiteit, worden de ontwikkelingen op het gebied van accountancy & controlling en de veranderingen in het vakgebied belicht door deskundige docenten vanuit verschillende disciplines. De collegereeks bestaat uit 6 colleges op maandagavond en gaat van start op 22 maart. In kort tijdsbestek bent u volledig op de hoogte en krijgt u handvatten om zelf aan de slag te gaan. Professor dr. Leen Paape RA RO CIA is docent van het college over Control in een VUCA wereld; hoe moet dat? Kijk hier voor het complete programma van de collegereeks Actualiteiten Accountancy & Controlling.
