“De rol van psychologie in de financiële wereld en voor financials an sich is groot”, stelt Andreas Wismeijer, psycholoog en docent aan Nyenrode Business Universiteit en Tilburg University. Al jaren praat Wismeijer met financials over welke invloed cultuur en gedrag hebben op hun werk.
“Financials hebben het idee dat wat zij doen heel objectief is. Theoretisch onderlegd en gebaseerd op modellen. Data kan tot vier cijfers achter de komma worden aangeleverd, maar uiteindelijk moet er een besluit worden genomen. Hoe een financial dat besluit neemt, zegt veel meer over hem/haar als mens, dan dat het iets zegt over statische gegevens. Psychologie dus”, zegt Wismeijer, één van de sprekers tijdens de Finance Summerclass die van 30 augustus tot en met 2 september worden gehouden.
Persoonlijke voorkeuren en persoonlijkheid
Verschillende factoren spelen volgens Wismeijer een rol bij het nemen van besluiten. “Wat is de geschiedenis van een financial op persoonlijk en zakelijk vlak? Waar komt hij/zij vandaan? Waarom is hij/zij dit werk gaan doen? Persoonlijke voorkeuren en je persoonlijkheid spelen een grote rol. Afhankelijk van zijn of haar persoonlijkheid durft een financial wel of geen risico’s te nemen. Verschillende financials kunnen naar dezelfde cijfers kijken, maar tot een totaal andere besluitvorming komen.”
Gedragsbeïnvloeding speelt een heel grote rol in de financiële wereld. Groter dan dat financials zelf denken
De psycholoog stelt dat cijfers op verschillende manieren geïnterpreteerd kunnen worden. “Kwartaalcijfers kunnen bijvoorbeeld zodanig worden uitgelegd dat het lijkt alsof een bedrijf op de rand van de afgrond staat. Of dat het lijkt dat het heel goed gaat en het beleggers aanzet om meer aandelen te kopen. Gedragsbeïnvloeding speelt een heel grote rol in de financiële wereld. Groter dan dat financials zelf denken. Wat zij vaak vergeten is de manier hoe mensen een besluit nemen. Het is natuurlijk grotendeels afhankelijk van onderliggende data, maar tegelijkertijd speelt ervaring ook mee. Een huisarts die twee keer ten onrechte een patiënt met een acute pijn in de buik niet direct doorstuurt naar het ziekenhuis – waar dit wel had gemoeten – zal dit de derde keer minder snel overkomen.”
Financial is ook gewoon een mens
“Cijfers en feiten kunnen dus hetzelfde zijn, maar hoe wij als mens deze interpreteren is veel meer contextafhankelijk. En een financial is uiteindelijk ook gewoon een mens. Mensen denken na met hun hersenen en over die hersenen hebben we maar voor een klein deel controle. Je kunt herinneringen oprakelen en je kunt bepaalde behoeftes van jezelf opwekken door muziek te draaien. Maar een groot deel van de werking van de hersenen gaat helemaal langs ons heen en beïnvloedt wel degelijk ons gedrag. Als tien financials dezelfde cijfers zien, interpreteren ze deze op een andere manier door hun persoonlijkheid, maar ook door ervaring. Je kunt een paar keer pech of geluk hebben gehad in je leven en dat doet iets met hoe je met cijfers of risico’s omgaat.”
Lees ook: Prof. dr. Jaap van Muijen: “Het is niet iedere financial gegeven om er een visie op na te houden”
Emoties spelen grote rol
Volgens Wismeijer zijn de meeste financials zich er slechts ten dele van bewust dat psychologie een grote rol speelt in de besluitvorming. “Het is niet hun vakgebied. De financial is gewend om met modellen, cijfers en geld te werken. Je denkt dat de rol van emoties hieraan ondergeschikt is, maar niets is minder waar.”
Om zijn stelling kracht bij te zetten geeft Wismeijer een voorbeeld. “Je staat bij een roulettetafel in een casino. Bij die tafel staat een paal waarop staat waar de laatste twaalf keer het balletje terecht is gekomen. Dat is rood 14. De vraag is vervolgens waar je de volgende ronde het fiche neerlegt. Er zijn mensen die direct rood 14 zullen zeggen – of juist géén rood 14 omdat het balletje daar al zo vaak op is gevallen. Dit is puur intuïtie. Want als je gewoon je ratio gebruikt, dan weet je dat in een casino iedere gok een nieuwe gok is. De kansen zijn iedere keer gelijk. Je kunt je ogen dichtdoen en die paal gewoon negeren.”
Ook hoogopgeleide breinen worden heel makkelijk door hun emoties om de tuin geleid
“Als ik dit voorbeeld schets voor een zaal vol hoogopgeleide financials, die allemaal twee tot drie ton per jaar verdienen, is het verbazingwekkend hoeveel van hen dezelfde fout maken. Ook zij laten hun intuïtie en emotie meespelen bij het bepalen op welk vakje je geld moet inzetten. Rationeel gezien weten ze dat dat geen zin heeft. Ook hoogopgeleide breinen worden heel makkelijk door hun emoties om de tuin geleid.”
Emotie uitschakelen is onmogelijk
Wismeijer noemt het “absolute onzin” dat emotie kan worden uitgeschakeld bij besluitvorming. “Voor elke handeling die je uitvoert, gebruik je je hele brein. Sommige delen zijn meer actief dan andere delen, maar we gebruiken het hele brein. Het is dus onmogelijk om je emotie uit te zetten bij een rationeel besluit, want je hebt geen idee hoe dat moet. Welk gebied in de hersenen zou je uit moeten zetten?”
“Dat zie je ook terug op Schiphol. Waarom kopen mensen daar zoveel dure spullen, terwijl ze dat normaal gesproken niet doen? Het heeft te maken met emotie. Mensen gaan reizen, hebben er zin in en stellen dat het kan omdat ze toch maar één keer per jaar op vakantie gaan. Een koptelefoon die je anders te duur vindt, koop je dan opeens wel.”
Tekst gaat verder onder de afbeelding
CFO moet zichzelf kennen
Een CFO moet zichzelf beter leren kennen door middel van persoonlijkheidstesten en coachingtrajecten. Wismeijer: “Ga eens kijken wie je bent. Waarom doe je dit werk? Wat is je motivatie? Wat wil je bereiken? Als een CFO weet wat hij/zij wil bereiken, dan stuurt dat ook de manier waarop het werk wordt gedaan en wordt hij/zij een betere bestuurder.”
“Een CFO die ongeduldig wordt als een vergadering lang duurt, neemt bruut besluiten om die vergadering te beëindigen. Als een CFO die eigenschap bij zichzelf herkent, dan neemt hij betere besluiten over allerlei zaken waarvan hij eerst dacht het op rationale gronden te doen. Je emotie kan je deels wel onder controle krijgen, maar niet als je je er niet bewust van bent.”
Lees ook: Strategieadviseur Michael van Everdingen: “CFO moet naast exploiteren ook exploreren”
Oudere CFO is niet zo brutaal meer
Volgens Wismeijer is zijn boodschap niet aan dovemans oren gericht. “Ik merk dat hoe jonger de financial is, hoe meer ze ervoor openstaan. Jongeren staan meer met zichzelf in contact en staan voor veel meer open. Hetzelfde geldt voor de oudere financial. De oudere CFO’s hebben al zoveel meegemaakt en zijn niet meer zo overtuigd van zichzelf en zelfverzekerd. Zij snappen dat ze fouten maken en herkennen dit en weten dat dit iets eigens is. Het is de middengroep die het idee heeft dat de wereld aan hun voeten ligt en alles om cijfers draait.”
CFO volgt eigen geweten en instelling
“Een CFO wordt vaak gezien als het geweten van een organisatie. Iedereen kijkt uiteindelijk naar wat de CFO doet, maar de CFO volgt vooral zijn eigen geweten en instelling”, stelt Wismeijer. “Eigenbelang is er overal en altijd. Natuurlijk doet een CFO zo goed mogelijk zijn best om het bedrijf waar hij werkt van dienst te zijn, maar het is de vraag of het écht in het belang van het bedrijf is of niet. Er zijn vele wegen die naar Rome leiden en het is afhankelijk van het type CFO dat een bedrijf in dienst heeft, welke weg gekozen wordt. Focust een CFO op groei of worden risico’s juist vermeden?”
Er zijn vele wegen die naar Rome leiden en het is afhankelijk van het type CFO dat een bedrijf in dienst heeft, welke weg gekozen wordt
“Het is niet zo dat een CFO alleen het doel voor ogen heeft om het geweten te zijn van een organisatie. Een CFO handelt vooral hoe hij/zij denkt dat het beste is en dat wordt gestuurd door wie hij/zij is. Laat drie CFO’s twee maanden bij hetzelfde bedrijf werken en zij varen allemaal hun eigen koers. Waar een CFO vooral naar op zoek moet gaan is de omgeving waar hij het beste tot zijn recht komt.”
Een goede opleiding zegt niets
Een goede opleiding en een prestigieus diploma is volgens Wismeijer geen garantie dat een CFO ook een goede bestuurder is. “Scholing is zo overrated. Scholing is totaal niet relevant voor de dagelijkse uitoefening van het werk van een CFO. Je ervaring, persoonlijkheid en levensinstelling zijn veel belangrijker. Scholing leert je waar je data vandaan kan halen en hoe we hier met elkaar over kunnen communiceren, maar uiteindelijk draait het erom welke besluiten er genomen worden en waarom. Daar liggen veel meer persoonlijke zaken aan ten grondslag dan wat je leert op een opleiding. We trappen er telkens weer in. We denken ‘hoe hoger je bent opgeleid, hoe rationeler je bent’. Dat is absoluut niet het geval.”
Over Andreas Wismeijer
Andreas Wismeijer is een van de sprekers tijdens de Finance Summerclass die van 30 augustus tot en met 2 september worden georganiseerd. Een gedreven onderzoeker die graag verhalen vertelt: dit is al meer dan vijftien jaar Wismeijer in een notendop. Na zijn studie psychologie aan Tilburg University ging hij naar Barcelona om verder te studeren en kreeg bijna direct een baan aangeboden aan de Universitat Autònoma de Barcelona vanwege zijn aanstekelijke passie voor het vak. Zo zat hij geregeld op dezelfde dag ín de schoolbanken én stond hij ervoor. En hij is nooit opgehouden dit te doen. Zelf nieuwe dingen leren en die met aanstekelijk enthousiasme overbrengen op anderen, dáár ligt zijn kracht.
