Jaarverslagenonderzoek 2021: transparanter dan ooit

De top-75 van beursgenoteerde bedrijven in Nederland communiceert in hun jaarverslagen transparanter dan ooit, blijkt uit jaarlijks onderzoek van Hogeschool Leiden: negen procent transparanter dan in 2020 en bijna vijftig procent transparanter dan in 2016. Belangrijke thema’s zijn binnen de genoemde bedrijven: transparantie en reputatie (in 99 procent van de jaarverslagen), digitalisering (95 procent), purpose (93 procent), SDG’s (87 procent), agility (73 procent) en circularity (67 procent). De meest transparante beursgenoteerde jaarverslagen in 2021 zijn van AholdDelhaize, ASML en Randstad.

De coronacrisis, de opkomst van (fin)tech bedrijven (zoals in de AEX: Adyen, Prosus, Just Eat Takeaway, ASML, ASMI en Besi), de wereldwijde dominantie van Big Tech (Apple, Alphabet, Amazon, Microsoft, Facebook) en de steeds digitaler wordende consumenten en concurrenten zijn redenen voor beursgenoteerde ondernemingen om meer in digitalisering te investeren. Het jaarverslagenonderzoek van Hogeschool Leiden noemt diverse voorbeelden van bedrijven met programma’s als Digital First, Digital Transformation strategy, omnichannel eCommerce en een centrale Digital Committee om dit te realiseren. Enkele ondernemingen spreken over digitalisering alsof ze er pas mee beginnen.

Winnaars

Sinds de start van het jaarverslagenonderzoek in 1994 halen maar weinig bedrijven een voldoende rapportcijfer op basis van de criteria die door bureau Scenter en later Hogeschool Leiden zijn ontwikkeld. De laatste jaren stijgt dit aantal wel, correlerend met de stijgende beurskoersen die openheid en zelfvertrouwen lijken te bevorderen. In 2021 behaalden 28 van de 75 grootste beursgenoteerde bedrijven in Nederland een 5,5 of hoger, op een schaal van 1 tot 10. Winnaars in 2021 zijn AholdDelhaize (met een 7,7), ASML (7,4) en Randstad (7,3). Hekkensluiter is Pharming met een 1,0.

Top 10 transparante jaarverslagen

De top-10-jaarverslagen van in Nederland in oktober 2020 aan AEX, AMX en Ascx genoteerde bedrijven over 2019 zijn als volgt gewaardeerd in de niet-financiële communicatie over hun onderneming:

1. Ahold Delhaize (7,7)
2. ASML (7,4)
3. Randstad (7,3)
4. Arcadis (7,2)
5. Unilever (7,1)
6. NN (7,0)
7. SBM (6,9)
8. DSM (6,8)
9. ASR (6,7)
10. Aegon (6,6)

Rapportcijfers op een schaal van 0 (slecht) tot en met 10 (uitmuntend).

Het volgende valt de onderzoekers op:

• Het gemiddelde is weliswaar nog steeds laag: 4,6 gemiddeld over alle geanalyseerde 75 bedrijven, maar de stijging is structureel, en de laatste jaren fors, correlerend met de jaarlijks stijgende beursindices die maken dat er veel vrolijks en hoopvols te melden is. Ondanks de coronacrisis zijn de beursindices eind 2020 (en 2021) nog steeds historisch hoog, dus volgend jaar is, ceteris paribus, een vergelijkbare openheid in de jaarverslagen te verwachten.
• Gemiddeld geldt nog steeds: hoe groter (de marktkapitalisatie), hoe transparanter. Maar er zijn genoeg uitzonderingen: zo is de #1 van de AMX (wederom Arcadis) de op drie na meest transparante van alle geanalyseerde bedrijven. En de koplopers in de Ascx zouden
  verdienstelijke middenmoters in de AEX zijn. Omgekeerd scoort (familiebedrijf) Heineken traditioneel laag qua transparantie.
• Large-cap bedrijven communiceren inmiddels beduidend transparanter dan mid-cap en smallcap: de AEX is 33 procent transparanter dan de AMX (5,7 gedeeld door 4,3) en 58 procent transparanter dan de Ascx. Opmerkelijk is ook dat de AEX-fondsen voor het eerst gemiddeld een voldoende scoren (5,7).
• Een aantal van de in eerdere jaren genoemde sterk communicerende bedrijven is inmiddels ten onder gegaan (SNS Reaal, Imtech, Fortis), in zwaar weer gekomen (BAM, Fugro, Akzo Nobel en Arcadis) of via de zijdeur verdwenen (Ballast Nedam, Mediq, Unit4Agresso, Binck en DeltaLlloyd). Dit bevestigt de idee dat het transparant communiceren van strategie geen garantie voor succes is. Of zelfs maar een goede indruk geeft van onderliggende zorgen, zoals ING en ABN AMRO niet in hun verslaggeving recordboetes voor witwassen zagen aankomen.
• Een aantal ondernemingen is al 10 jaar consistent en bovengemiddeld transparant terwijl ze in hun industrie redelijk tot goed presteren, in alfabetische volgorde: ASML, DSM, ING, NN, TKH, Randstad. Dit bevestigt de idee dat transparantie geen belemmering voor succes hoeft te zijn, veeleer een teken van kracht en zelfvertrouwen.
• Ondernemingen die afgelopen jaar voor hun doen extra transparant bleken hebben bovengemiddeld economisch succes in 2021, zoals AholdDelhaize, Unilever en SBM.

Corona

Piet Hein Coebergh, onderzoeksleider en lector PR & Transparantie aan Hogeschool Leiden, over de resultaten: “2020 was, ondanks de coronacrisis, economisch een mooi jaar voor de meeste beursgenoteerde ondernemingen in Nederland. Tevredenheid en optimisme, uiteraard met een slag om de arm, kenmerkt de jaarverslagen in 2021. Naast digitalisering blijft duurzaamheid een kernthema in alle jaarverslagen. Leerzaam, en soms voorbeeldig, is hoe sterk de duurzaamheidsparagraaf inmiddels is ontwikkeld bij veel genoteerde ondernemingen.”

Wat opvalt in communicatie over duurzaamheid

Duurzaam handelen en duurzaam beleggen blijft hot, zoals klimaatverandering. Zo neemt een aantal beursgenoteerde bedrijven zelfs in de risicoparagraaf op wat het voor ze betekent als de aarde meer dan 2 graden Celsius opwarmt. Elke beursgenoteerde onderneming in Nederland zegt duurzaam te handelen, waarbij sommige ondernemingen stellen dat duurzaamheid zelf de essentie van hun bestaan is. Hoe valt dit op waarde te schatten? Moeilijk. Zoals op velerlei plaatsen wetenschappers, politici en burgers twisten over het belang en de meetbaarheid van duurzaamheid, zo worstelen bedrijven en hun belanghebbenden met het meten van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO).

Het goede nieuws is dat het bedrijfsleven nu met de sustainable development goals (SDG’s) een breed geaccepteerde reeks doelen heeft. Arbitrair blijft de keuze van een onderneming aan welke van de 17 SDG’s het wil bijdragen en hoe dat gebeurt. Hoeveel CO2-uitstoot is acceptabel? En hoe hard valt een ceo aan te spreken op duurzaamheidsresultaten? Bestaat er überhaupt zoiets als duurzaam beleggen?

Duurzaamheid gaat over meer dan (reductie van) CO2; het gaat over people, planet en profit. De SDG’s prikkelen veel organisaties om verantwoording af te leggen over onderwerpen waarover ze eerder niet of nauwelijks communiceerden. Het bedrijfsleven geeft duidelijk gehoor aan de grootschalige behoefte aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het is aan de lezer om te bepalen wat daarvan greenwashing is, en hoe erg dat is.

Wat opvalt in de communicatie over innovatie en ondernemerschap

Ondernemingen communiceren graag dat ze investeren in innovatie en ondernemerschap, maar slechts weinig bedrijven slagen erin deze lastig te plannen thematiek concreet te maken. Ondernemen is risico nemen, maar de ‘risk appetite’ die vrijwel alle beursgenoteerde bedrijven (zeggen te) volgen is een tamelijk platgetreden pad: (zeer) voorzichtig met regels, geld en operations; mild enthousiast met ‘strategische’ keuzes. Het is wellicht ook te veel gevraagd om iets anders te communiceren, al blijft daarmee de vraag hoe betekenisvol de risicoparagraaf is in een jaarverslag over de mate waarin ondernemingen transparant zijn over witte en zwarte zwanen in risicomanagement. Beursgenoteerde bedrijven geven de facto weinig informatie over de risico’s die ze lopen en wat ze daaraan doen. Dat stelt onder meer de jury van de FD Henri Sijthoff-prijs, die jaarlijks wordt uitgereikt aan ondernemingen met de beste verslaggeving en communicatie richting beleggers en publiek.

Een klein maar groeiend aantal bedrijven (dit jaar onder andere Randstad, Unibail Rodamco Westfield, SBM, Prosus en ForFarmers) koppelt risico’s niet alleen aan risicoremmers of andere ‘mitigerende maatregelen’, maar ook aan kansen.

Wat opvalt in de communicatie over strategie en positionering

Strategie & positionering is het thema waarover bedrijven het meest communiceren. Niet vreemd, want het is de essentie van (het eerste, vooruitblikkende deel van) een jaarverslag, in combinatie met het (tweede, financiële) terugblikkende deel. Met strategie wordt hier het plan bedoeld waarmee de onderneming haar doel(en) wil bereiken. Positionering is de manier waarop een onderneming onderscheidend wil zijn.

Zoals elke beursgenoteerde onderneming zegt duurzaam te zijn, zo bevestigt ook elke onderneming dat de uitvoering van de strategie op koers ligt en tot tevredenheid stemt, ‘al zijn we er nog niet’. De meeste gearriveerde ondernemingen (met wat meer jaren beurservaring en bovengemiddelde marktkapitalisatie) gebruiken een eenvoudig te begrijpen ‘business model’ om te duiden hoe ze ‘waarde creëren’. Dit model is samen te vatten als Input-Process/Transformation-Output (samengevat IPO of ITO). Deze benadering suggereert dat:

• met bepaalde ingrediënten (input),
• en verwerking (throughput/ process/ transformation/ value creation/ business model),
• door het bedrijf er gewenste resultaten (output) mogelijk zijn…
• die een bepaalde bijdrage/waardecreatie leveren (outcome/ impact).

Wat opvalt in de communicatie over diversiteit en cultuur

Diversiteit, en inclusiviteit, gaat over (het omarmen van) de verschillen tussen medewerkers en hoe die elkaar kunnen versterken. Cultuur gaat in dit verband over hoe collega’s met elkaar omgaan, onder meer inzake diversiteit. Op de werkvloer bij Nederlandse bedrijven is er weinig aandacht voor diversiteit en inclusiviteit, volgens onderzoek onder bijna 2.000 HR-professionals in 2020. De in juli 2020 door het CBS gelanceerde ‘barometer culturele diversiteit’ moet daar verbetering in brengen. Voor grotere, vaak internationaal werkende beursgenoteerde ondernemingen is omgaan met diversiteit (en inclusiviteit) en cultuur geen nieuwe uitdaging, al gaat het niet elke organisatie even makkelijk af.

De meeste beursgenoteerde bedrijven hebben inmiddels wel wat te melden over wat diversiteit (en inclusiviteit) en cultuur in hun organisatie voorstelt. Wellicht omdat vanuit de Nederlandse politiek, en de SDG’s (met name SDG 5: gender equality), de druk al jaren stijgt om in ieder geval iets over het onderwerp te zeggen. Bij de top-75 beursgenoteerde bedrijven in Nederland benoemt 80 procent ‘inclusiviteit’ in het jaarverslag, en 97 procent benoemt ‘gender’. Bedrijven waar het niet zo wil vlotten met het aandeel vrouwen in senior posities benadrukken vaak dat er meerdere vormen van diversiteit zijn, zoals leeftijd, expertise, opleiding, nationaliteit, fysieke mogelijkheden, geaardheid, religie, of andere mogelijke verschillen tussen mensen.

Gender

Sinds 2020 bestaat de top van het Nederlandse bedrijfsleven voor het eerst voor meer dan een kwart uit vrouwen. Metingen van de Commissie Monitoring Talent naar de Top en de Dutch Female Board Index laten een (heel langzaam) groeiend vrouwenaandeel zien in de top van het bedrijfsleven. De besturen en raden van commissarissen van bedrijven moeten sinds het ingaan van de wettelijke streefcijferregeling in 2013 minimaal uit 30 procent vrouwen bestaan – en ook minstens uit 30 procent mannen. Bedrijven die dat niet haalden, moesten er een verklaring voor geven in hun bestuursverslag. Omdat de streefwet in 2020 afliep, komt er ook een einde aan de Bedrijvenmonitor Topvrouwen. Nu blijkt dat het streefcijfer niet gehaald is, komt een wettelijk quotum (althans voor raden van commissarissen) politiek dichterbij.

Wat opvalt in communicatie over klanten

Het is vaak moeilijk kiezen voor bedrijven wie of wat het allerbelangrijkst voor ze is: de aandeelhouder, de medewerker, de klant of de planeet? Of alles en iedereen tegelijk? Waarschijnlijk soms de een, soms de ander, en dat alleen al maakt besturen een uitdaging. Dat een bedrijf zonder klanten niet (makkelijk) leeft begrijpt menigeen wel, dus het ligt voor de hand dat bedrijven een idee hebben, en kunnen geven, voor welke klanten ze werken dan wel willen werken. Toch zijn er nauwelijks bedrijven die meer dan een paar woorden wijden aan wie hun klanten zijn en wat ze mogelijk willen. En vooral wat ze precies van de onderneming in kwestie willen.

Wat opvalt in communicatie over HRM

Na enige jaren stilstand stijgt de afgelopen twee jaar de aandacht voor human resource management (HRM) in de jaarverslagen van beursgenoteerde ondernemingen in Nederland. Dat kan ermee te maken hebben dat, ondanks Corona, de krapte op de personeelsmarkt de afgelopen jaren de aandacht voor HRM heeft doen stijgen. In HRM groeit met name employer branding als managementinstrument, zeker in sectoren met personeelstekort. Adviesbureaus in marketing, communicatie en HRM bieden uiteenlopende modellen en adviestrajecten aan in employer branding.

Een manier om het succes van employerbranding te meten is de employee net promoter score (eNPS). De eNPS werkt zoals de NPS. Zes bedrijven van de top-75 hanteren een eNPS (waarvan vier in de finance: Intertrust, Van Lanschot, ASR en ABN AMRO) om te meten in hoeverre medewerkers hun bedrijf zouden aanbevelen aan derden, en daarmee lijken aan te geven blij te zijn met hun werkgever. Dit is een indicator van betrokkenheid/engagement – een factor die productiviteit sterk beïnvloedt.

Wat opvalt in communicatie over benchmarking & resultaten

Benchmarking gaat over het vergelijken van prestaties met jezelf in de tijd – iets wat bedrijven gewoon zijn te doen in hun jaarverslaggeving, vaak op een manier dat op enigerlei wijze de grafieken gunstig ogen – en over het vergelijken van eigen prestaties met soortgenoten. Slechts weinig bedrijven willen (of durven?) zich in perspectief plaatsen met hun (beste) concurrenten, terwijl van veel directe belanghebbenden – denk aan beleggers en analisten – verwacht mag worden dat die aan materiaal voor die vergelijking sterke behoefte hebben, om te weten of ze voor het bedrijf zouden willen werken en/of er een aandeel van willen hebben. Toch durven de laatste jaren steeds meer ondernemingen zich rechtstreeks met concurrenten te vergelijken. Aanleiding hiervoor is vaak de remuneratieparagraaf waarin het salaris van de directie in veel gevallen wordt vergeleken (gebenchmarkt) met (soms opmerkelijk veel grotere) bedrijven die naar de mening van de raad van commissarissen (die erover gaan) vergelijkbaar zijn qua uitdaging.

Wat opvalt in communicatie over leiderschap & communicatie

Over leiderschap en communicatie vertellen bedrijven traditioneel het minst in hun jaarverslag, uitzonderingen daargelaten waarvan enkele hieronder zijn uitgelicht. Het is ook niet eenvoudig leiderschap te omschrijven. En communicatie is nog niet zo lang een discipline die de boardroom wat meer interesseert – het kan immers tegenwoordig (veel) verschil in waardering en kosten opleveren, vooral in het hijgerige digitale universum. Bedrijven zijn niet allemaal even duidelijk over de rol die de leiding kan of wil vervullen om de onderneming de goede kant op te krijgen, maar communicatie krijgt wel meer aandacht de laatste jaren in jaarverslagen. Waarom eigenlijk beursgenoteerd zijn en waarom communiceren?

Oktober 2018 zei premier Mark Rutte tijdens zijn wekelijkse persconferentie dat hij zou willen dat de topmensen van Nederlandse multinationals zich vaker laten zien in de media om de moeizame relatie tussen het bedrijfsleven en de samenleving te herstellen. Rutte riep de bedrijven op zich te verbinden: ‘Engageer op een breder front, word zichtbaar. Ga naar talkshows en praat met journalisten.’ Deze oproep heeft nog niet bepaald een kentering teweeggebracht maar illustreert wel een voortschrijdende druk op (grote) bedrijven om meer en beter te communiceren met diverse stakeholders.

Lees hier het hele Jaarverslagenonderzoek 2021.

Volg Executive Finance op LinkedIn!