Mark Rutte zei ooit ‘visie is als een olifant die het zicht belemmert’. Inmiddels heeft hij spijt van deze uitspraak ‘omdat het zo is blijven hangen’. Dat legt niet weg dat er toch een kern van waarheid in zit. In de politiek kan een visie beperkend werken om compromissen te sluiten met anderen. In organisaties kan het hebben van een uitgesproken visie ook jezelf tegenwerken, maar dan wel om een totaal andere reden.
Een vals gevoel van succes
De onderzoeker Heather Barry Kappes wilde weten wat het effect was van het maken van een heldere toekomstvisie op onze inzet om die visie waar te maken. Ze vroeg mensen om zich voor te stellen hoe succes eruit zou zien als zij een gezondsheidsdoel zouden halen. Tijdens deze visualisaties keek zij naar de fysiologische veranderingen in het lichaam en brein van deze mensen. Wat bleek? Terwijl de deelnemers van haar onderzoek zich de toekomst voorstelden daalde hun hartslag en bloeddruk. Hun lichaam gaf een respons die vergelijkbaar was met de ontspanning net voordat je gaat slapen. Het leek wel alsof het lichaam dacht dat de klus al geklaard was.
Het ToDo-lijstjesgevoel
Vervolgonderzoek met de visualisatie van studieprestaties bij studenten gaf vergelijkbare resultaten. Het jezelf voorstellen dat je iets gaat doen geeft jou al een gevoel alsof jij het al gedaan hebt. Veel mensen herkennen dat voldane gevoel dat ontstaat bij het maken van ToDo-lijstjes. Je hebt in feite nog niets gedaan, maar je brein beloont je alsof het al gedaan hebt. Dit effect kan tot rare situaties leiden. Studenten die gewenste studieresultaten hadden gevisualiseerd bleken zelfs slechter te presteren dan hun peers. Of gekker. Mensen die in de rij stonden bij de McDonalds met het ‘voornemen’ om een salade te kopen bleken zichzelf alvast te ‘belonen’ met een hamburger.
Het tegengif
Wat kunnen we hiertegen doen? Visies en ToDo-lijstjes hebben hun waarde. Ze geven richting. Het punt is dat we het daar niet bij mogen laten. Er blijken twee essentiële ingrediënten noodzakelijk om met dit valse succesgevoel te breken.
Allereerst moet er een gedetailleerd plan zijn om tot die toekomstvisie te komen. Zo haalden studenten die naast de visualisatie van hun studieresultaten ook een gedetailleerd plan hadden gemaakt wel hun resultaten.
Daarnaast hoort er bij het plan van aanpak ook een ‘obstakeloverzicht’. Een team van de Universiteit van Chicago vroeg mensen voor het halen van een uitdagend doel een overzicht te maken van verwachte uitdagingen. De groep deelnemers die bij hun voornemens een lijst met obstakels met bijbehorende oplossingen maakte wist tot wel 50 procent meer voortgang op hun doelen te maken in vergelijking met de controlegroep.
Kortom, een mooie visie geeft richting, maar een visie geeft ook een verraderlijk fijn gevoel van succes. Om dit tegen te gaan is het essentieel om heldere stappen te formuleren. Ook voor de obstakels die eraan komen. Mensen vragen vaak om leiderschap, maar uiteindelijk is het helderheid die zaken in beweging brengt.
Auteur: Job ten Bosch, managing director van Debatrix
