Technologische ontwikkelingen en voorruitgang zijn aan de orde van de dag, en laten ook het recht niet ongemoeid. Onder de noemer ‘Legaltech’ is de technologische juridische opmars van ‘blockchain’ en ‘smart contracts’ veel sneller gaande dan verwacht. De rijksoverheid onderzoekt de sociale en juridische gevolgen van blockchaintechnologie en toepassingen zoals smart contracts. De Kamer van Koophandel trekt een parallel met de opkomst van het internet. Maar wat zijn smart contracts eigenlijk en wat zijn de gevolgen voor de transactiepraktijk?
De blockchain
Denk je aan blockchain, dan denk je nog steeds aan de bitcoin – de bekendste cryptovaluta. Het principe van blockchain biedt veel meer toepassingen dan het creëren van een cryptovaluta. Een blockchain is een bestand dat door de gebruikers in stand wordt gehouden. Dit kan zowel openbaar voor iedereen toegankelijk (zoals de bitcoin) als privaat tussen slechts een aantal partijen.
Ook hybride/andere vormen zijn mogelijk. De aangesloten gebruikers/computers controleren de blockchain en de transacties die worden verricht door middel van ingewikkelde berekeningen. Het bestand wordt op alle aangesloten computers tegelijk bijgewerkt en is daardoor overal op de wereld identiek.
Als een computer een ander bestand weergeeft dan de andere computers in het netwerk, houdt dit automatisch in dat deze computer een foutieve transactie heeft uitgevoerd. Hierdoor is het lastig om met transacties te sjoemelen en is de correcte geschiedenis van transacties voor iedere gebruiker inzichtelijk.
Smart contract acteert automatisch
Blockchain maakt het mogelijk om regels en voorwaarden toe te voegen aan transacties. Het betreft een programmeercode op een blockchain waarin afspraken zijn beschreven over de uitvoering van vooraf in het smart contract opgenomen rechten en verplichtingen, waarbij het smart contract automatisch acteert conform deze afspraken.
Dit zijn geen juridische afspraken – maar enkel uitvoeringshandelingen. Bijvoorbeeld: betaling zal worden verricht, nadat vennootschap A is ingeschreven als de nieuwe enige aandeelhouder van vennootschap B. Door een koppeling te maken naar het handelsregister, zal de blockchain kunnen nagaan of deze inschrijving/wijziging is verwerkt, en overgaan tot betaling.
De Kamer van Koophandel ziet mogelijkheden voor de transactiepraktijk. Denk als voorbeeld aan een handelaar die met behulp van smart contracts in één klap zijn handel aan de wereldmarkt aanbiedt.
Alle contractvoorwaarden zijn vooraf opgesteld en helder. Afnemers storten vervolgens het gevraagde bedrag op het aangeboden contract. Door het vooruitbetalen van de prijs weet de distributeur zeker dat hij zijn geld krijgt. Daarvoor moet hij de goederen wel volgens afspraak leveren. Anders gaat het geld terug naar de koper.
Smart contracts zijn dus bij uitstek geschikt voor garanties bij overnames van bedrijven, rentebetalingen in geldleenovereenkomsten (hypothecair en zakelijk) en supply chain contracten.
De toegevoegde waarde is dat smart contracts zelfuitvoerend zijn en er geen tussenpersoon nodig is. Het contract ziet namelijk zelf op de nakoming van het contract als aan de criteria is voldaan. Deze criteria dienen wel objectief verifieerbaar (en dus programmeerbaar) te zijn. Hierdoor geldt dat de blockchain niet elke handeling van partijen zal kunnen vervangen.
Gevolgen voor de praktijk
Het toenemende gebruik van blockchaintechnologie en de opkomst van smart contracts kan grote gevolgen hebben voor bijvoorbeeld de notariële beroepspraktijk. Eén van de voornaamste functies van notarissen als verlener van waarborgen bij allerlei transacties zal overgenomen (kunnen) worden door blockchaintechnologie.
Dit geldt niet alleen voor de rol van notarissen als escrow agent bij transacties, maar bijvoorbeeld ook bij de overdracht van aandelen of onroerend goed. Zo zal een blockchain op elk moment weergeven wie de huidige en vorige bezitters van een goed zijn, waardoor het zeer lastig is om hiermee te frauderen omdat deze informatie voor alle computers in het netwerk op elk moment in real time beschikbaar is.
Ook is het denkbaar dat smart contracts worden gebruikt als testament, waardoor de gevolgen van het overlijden worden geprogrammeerd. Zodra in het overlijdensregister het overlijden is geregistreerd, zal de blockchain bijvoorbeeld registergoederen kunnen overdragen en bankrekeningen kunnen overzetten. Hiervoor is uiteraard wel vereist dat het kadaster en de banksystemen de toepassing van de blockchain toestaan en gekoppeld worden.
Enkel voordelen?
Betrouwbaarheid van transacties, transparantie van logica en onafhankelijkheid van een bepaalde partij kunnen worden genoemd als sterke punten van de blockchaintechnologie. Er zijn echter ook nadelen verbonden aan het gebruik van blockchain. Zo is bijvoorbeeld privacy en geheimhouding een belangrijk aandachtspunt.
Criminelen maken overwegend gebruik van de anonimiteit die sommige blockchainnetwerken, zoals bitcoin, bieden. Een andere consequentie van het gebruik van blockchain is dat de computercode altijd de instructies uit de blockchain zal uitvoeren, zonder dat de contractspartijen of een derde dit kunnen verhinderen.
Verder is het lastig om een computercode die eenmaal in een blockchain is vastgelegd te veranderen. De vraag is of hetgeen een smart contract doet wel altijd kan worden toegerekend aan de contractspartijen. Voorts is de – digitale – uitleg van contracten van belang. Zo kan een rol spelen wat een redelijk persoon met de vereiste achtergrondkennis heeft begrepen.
In de praktijk
Blockchain biedt extra mogelijkheden. Maar het gebruik lijkt nog voorbehouden aan een beperkte groep, en lijkt vooral experimenteel te zijn. Het overzetten van een volledige overeenkomst naar een smart contract in programmeertaal is niet eenvoudig en vergt veel werk. Er bestaat nog geen standaard voor smart contracts.
Daarnaast zal het deel van de overeenkomsten dat zich leent voor automatisering relatief beperkt zijn. Het is bijvoorbeeld erg complex om een contractuele vrijwaring of beperking van aansprakelijkheid te automatiseren. Daarom wordt veelal ook de tekst van de overeenkomst aangehecht op de blockchain. Zo wordt voorkomen dat onvoorziene situaties niet afgedekt worden en er discussies tussen partijen ontstaan over de bewoordingen.
Auteurs: Caspar van der Winden en Arnout Rodewijk
