Jarenlang werd Europa geteisterd door een gigantische ‘bende’ van bankiers, handelaren en hedgefondsen die via ingenieuze constructies fraude met dividendbelasting pleegden. De schade wordt geschat op 150 miljard. In het najaar van 2018 kwam deze mega-zaak van ‘georganiseerde misdaad in krijtstreeppak’ voor het eerst aan het licht dankzij een internationaal samenwerkingsverband van onderzoeksjournalisten: The CumEx Files.
Gesjoemel met dividendbelasting
Wat hadden ze precies ontdekt? Gedurende in ieder geval vijftien jaar (de genoemde jaartallen verschillen, sommige media melden dat de zwendel rond de eeuwwisseling begon, anderen vermoeden dat het al jaren eerder startte) deed een goed georganiseerd, internationaal netwerk van bankiers, handelaren, fiscalisten, investeerders, hedgefondsen en pensioenfondsen zich tegoed aan internationale staatskassen. Dat deden ze door een vorm van dividendstrippen. De truc bestond uit het heel snel kopen en verkopen van grote pakketten aandelen rond de datum dat dividend wordt uitbetaald. Eric Smit, de hoofdredacteur van FTM, legt het in gesprek met het Belgische medium MoneyTalk als volgt uit: “De term verwijst naar aandelen met (cum) en zonder (ex) winstuitkering. De zaak draait om de onrechtmatige terugvordering van belasting op dividenden. […] Aandelen werden rond het moment van de dividenduitkering meermaals verkocht of uitgeleend. Daardoor is het voor de fiscus niet duidelijk wie op welk moment eigenaar is van een aandeel, wie er al dividendbelasting op heeft betaald en wie recht heeft op een gedeeltelijke terugstorting.”
Over dividend moet vijftien procent belasting betaald worden; de bekende dividendbelasting. Die belasting kan in veel gevallen worden teruggevraagd. In dit geval werden de aandelen op de dag van de dividenduitkering een aantal keer doorverkocht. Verschillende partijen eisten vervolgens dividendbelasting terug. Dat terwijl er maar één keer dividendbelasting was betaald.
CumEx of CumCum
De boosaardige bankiers hebben de belastingdiensten op twee verschillende manieren om de tuin geleid: via CumEx en CumCum. CumEx betekent dat via een ingewikkelde constructie dividendbelasting minimaal twee keer teruggevorderd wordt, terwijl men hier maar één keer recht op heeft. De tweede methode, CumCum, houdt in dat dividendbelasting wordt teruggevorderd terwijl men daar geen recht op heeft.
De boosaardige bankiers hebben de belastingdiensten op twee verschillende manieren om de tuin geleid: via CumEx en CumCum. CumEx betekent dat via een ingewikkelde constructie dividendbelasting minimaal twee keer teruggevorderd wordt, terwijl men hier maar één keer recht op heeft. De tweede methode, CumCum, houdt in dat dividendbelasting wordt teruggevorderd terwijl men daar geen recht op heeft.
Grijs gebied
Over waarom de fraudeurs zo lang hun gang konden blijven gaan, zegt Smit: “In de financiële sector is de CumEx-handel al lang een publiek geheim. Op veel plaatsen voelden de belastingdiensten ook wel nattigheid, maar door de complexiteit van de transacties en het grote gebrek aan onderlinge communicatie tussen de Europese landen konden de vermoedens nooit echt worden hardgemaakt.” Pas in 2011, toen een klokkenluider in Duitsland melding deed over deze fraude met dividendbelasting, werd een eerste stapje gezet. De Duitse justitie opende rond die tijd verschillende onderzoeken, maar in andere Europese landen ging het dividendstrippen nog enkele jaren door. Daarnaast is CumEx-handel een enorm grijs gebied in de wetgeving. Zo was het in Duitsland lange tijd niet bij wet verboden. Pas nadat de klokkenluider aan de bel trok, werd de wetgeving daar aangepast om de handel illegaal te maken. CumEx-handel is altijd wel immoreel geweest, maar dus lang niet over in Europa illegaal. Dat maakt vervolging vrijwel onmogelijk.
Extra opvallend is overigens dat de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD) in 2005 al wist dat in ieder geval Nederland en vijf andere landen ernstig werden benadeeld door deze groep bankiers die op grote schaal ten onrechte dividendbelasting terugvroegen. Op dat moment liep de vermoedelijke schade al in de miljarden, maar toch besloot de FIOD toentertijd om deze kennis niet te delen waardoor de zwendel nog jaren door kon gaan. Dat bleek uit een Powerpoint-presentatie van de FIOD, die FTM in handen kreeg na een beroep op de Wet openbaarheid bestuur.
“In de financiële sector is de CumEx-handel al lang een publiek geheim.”
Vele miljarden schade
Waar de totale schade in eerste instantie werd geschat op 55 miljard euro, bleek dat al snel een stuk meer te zijn. Het zou gaan om een bedrag van maar liefst 150 miljard euro dat de belastingdiensten van de Verenigde Staten en minstens tien Europese landen misliepen. Duitsland werd het hardst getroffen. Volgens schattingen zou de Duitse staatskas 36 miljard euro zijn misgelopen door de Cum-Ex handel. Ook Frankrijk kreeg harde klappen te voorduren. De schade bij hen wordt geschat op 33,4 miljard euro. Ons eigen kikkerlandje werd eveneens hard geraakt. De Nederlandse Belastingdienst werd voor zo’n 27 miljard euro misleid. Andere Europese landen die als slachtoffer genoemd worden in de zaak zijn Denemarken, België, Noorwegen, Zwitserland, Spanje en Italië.
Lange lijst van verdachten
De zoektocht naar de schuldigen neemt inmiddels al een aantal jaar in beslag en in verschillende landen lopen al allerlei onderzoeken en rechtszaken tegen verschillende verdachten. In totaal wordt van zo’n 1500 personen gedacht dat ze op enigerlei wijze betrokken zijn bij de zaak. Tot de banken die ook betrokken zouden zijn geweest bij de fraude, behoren grote namen als Deutsche Bank, UBS, BNP Paribas, JPMorgan Chase en Santander. Ook een voormalige dochter van Rabobank wordt genoemd.
De eerste rechtszaak in de zaak vond plaats in het Duitse Bonn. Uiteindelijk werden de twee Londense bankiers Martin Shields en Nicholas Diable van de HypoVereinsbank (HVB) veroordeeld tot voorwaardelijke gevangenisstraffen. Ook moest éen van hen veertien miljoen euro aan de Duitse overheid terugbetalen. Deze uitspraak maakte volgens FTM de weg vrij om nog honderden bankiers voor het gerecht te slepen.
In totaal wordt van zo’n 1500 personen gedacht dat ze op enigerlei wijze betrokken zijn bij de zaak.
Stilte ondanks successen
In de jaren daarna worden er her en der zeker wat successen geboekt. Zo werd in juni 2021 een Duitse bankier tot vijfenhalf jaar gevangenisstraf veroordeeld voor zijn rol in de internationale miljardenfraude. De bankier ging in hoger beroep, maar in mei 2022 werd de uitspraak van de rechter in Bonn door het Duitse hooggerechtshof bevestigd. Ook sleepte de Belgische fiscus in New York, gespreid over zeven rechtszaken, een reeks Amerikanen en pensioenfondsen voor de rechter met een claim van op zijn minst 45 miljoen euro. Verder startten de Belgische en Deense belastingdienst procedures tegen de Nederlandse Frank Vogel, wie een grote rol gespeeld zou hebben. Ze eisten ruim 33 miljoen euro.
Maar desondanks blijft het betrekkelijk stil op het CumEx-front. Een mogelijke verklaring daarvoor is dat het onderzoek te lijden zou hebben onder personeelstekorten bij de openbare ministeries. Ook zouden de coronapandemie en de lockdowns flink wat roet in het eten hebben gegooid. Wat daarnaast misschien ook een rol speelt, is de omvang en complexiteit van de zaak. Journalist Peter de Waard noemt de zaak in de Volkskrant Too Big to Prosecute (Te Groot om te Vervolgen). Volgens hem is dat de reden waarom er “nauwelijks verontwaardiging is” over “de mogelijk grootste diefstal in de wereldgeschiedenis”. Hij ziet dat alleen een handvol gespecialiseerde mediaplatformen zo nu en dan over de zaak berichten, maar dat traditionele media de CumEx Files over het algemeen links laten liggen.
Arrestatie voormalig Fortis-topman
Wat de reden voor de relatieve stilte ook was, in juli 2022 kwam er een einde aan de rust in medialand toen bekend werd dat een voormalig bankier van ABN AMRO op Mallorca gearresteerd werd in opdracht van het openbaar ministerie van de Duitse deelstaat Hessen. FTM wist op basis van bronnen te melden dat het ging om Frank Hodyjas, die in 1998 managing directorwerd bij de afdeling Fortis Global Securities Lending & Arbitrage. Hij wordt gezien als één van de sleutelfiguren in de CumEx-fraudezaak.
Deutsche Bank onder vergrootglas
Slechts een maand later is de zaak opnieuw groots in het nieuws. In augustus van dit jaar werd bekend dat meer dan zeventig huidige en voormalige medewerkers van Deutsche Bank onder het vergrootglas van de openbare aanklagers in Keulen liggen. Uit intern onderzoek van de bank bleek namelijk dat het personeel de wettelijke regels en het eigen beleid van de bank overtraden. Het interne onderzoek van Deutsche Bank keek naar de eigen rol in het belastingschandaal en is gedeeld met justitie. Het vormt een belangrijk onderdeel van het strafrechtelijk onderzoek tegen de medewerkers van de bank. Een van de tekortkomingen die in het rapport worden vermeld, was een gebrek aan controles die ervoor moesten zorgen dat bankiers zich daadwerkelijk zouden houden aan het interne beleid van Deutsche Bank. De bank zou ook bewust klanten hebben geaccepteerd die duidelijk gespecialiseerd waren in CumEx-handel. Daarnaast leverde Deutsche Bank ook aandelen die werden gebruikt in de transacties.
Deutsche Bank verklaarde tegen de Britse krant FT dat het “geen CumEx-transacties voor eigen rekeningen heeft uitgevoerd”, maar erkende wel betrokken te zijn geweest bij deze transacties en de financiering daarvan voor klanten. De bank verdiende miljoenen euro’s aan vergoedingen voor zijn diensten. “Vandaag de dag werpt Deutsche Bank een zeer kritische blik op deze financieringsactiviteiten en werken we mee aan de onderzoeken van de autoriteiten naar deze transacties”, aldus de bank.
Of alle misgelopen miljarden ooit teruggevonden zullen worden, is momenteel nog net zo onzeker als het antwoord op de vraag of we ooit precies zullen weten wie er allemaal betrokken is geweest bij dit internationale boeven-bankiernetwerk.
