De smartphone, je kunt niet meer zonder. Voor het volgen van het laatste nieuws, contact onderhouden met familie en vrienden of het kijken naar je favoriete serie. Maar er schuilen ook gevaren in het gebruik ervan, weet Daantje Derks, universitair docent Arbeid & Organisatie Psychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. “Het is belangrijk om mentaal los te komen van je werk en je smartphone een keer links te laten liggen.”
Derks maakt zich er zelf ook schuldig aan om de smartphone voor alles en nog wat te gebruiken. “Als mijn kinderen mij ’s ochtends vragen wat voor weer het wordt, pak ik mijn telefoon. Al snel ben ik afgeleid door het nieuws en andere berichten en vijf minuten later leg je je telefoon weer weg en denk je: ‘oh ja, wat voor weer wordt het?’. Er zijn zoveel redenen om je telefoon te gebruiken en dat leidt ertoe dat je de telefoon ook vaker voor het werk gebruikt. Het lukt maar weinig mensen om de telefoon te gebruiken waarvoor je het wil gebruiken.”
Schadelijke gevolgen
De grenzen tussen werk en privé zijn als gevolg van het internet enorm vervaagd en de smartphone maakt die grens nog kleiner. Derks: “Je kunt letterlijk met de telefoon van je werk naar huis lopen en omgekeerd. En je kunt overal waar je wilt werken. Er is veel meer roltransitie. Je kunt makkelijk op het werk even wat regelen voor thuis en thuis wat regelen voor je werk. Vroeger bleef je op kantoor als je overwerkte, die uren kun je nu ook thuis maken. Dat heeft een aantal gevolgen. Als je online blijft voor je werk tijdens je vrije tijd, dan gaat dat ten koste van je herstel. Voor je werk lever je een inspanning, wat is belangrijk om tot prestaties te komen. Dat levert stress, adrenaline en cortisol op. En dat heb je weer nodig om tot die inspanning te komen. Idealiter moet je in je avonden, weekend en vakanties loskomen van die stress, want daardoor herstel je. Je houdt het werk zo op de lange termijn vol, blijft fit en komt optimaal tot prestaties.”
“Het is vaak onderdeel van de cultuur om ’s avonds bereikbaar te zijn of niet.”
Mentaal loskomen
“De smartphone faciliteert dat je werk ook aanwezig is in je thuisdomein”, vervolgt Derks. “Dat betekent dat mentaal loskomen van je werk, de belangrijkste voorwaarde om te herstellen, een stuk lastiger is geworden. Er is een constante stroom aan berichten. Je kunt die berichtgeving uitzetten, maar weinig mensen doen dat.”
Andersom heeft het ook gevolgen. Als je je op het werk laat afleiden door privéberichten, social media of door het lezen van het nieuws. “Elke keer dat je afgeleid raakt, kost het weer tijd om in je taak te komen. Je bent tijd kwijt, waardoor gedurende de dag de werkdruk zich opbouwt. Daardoor neemt de kans toe dat je aan het einde van de dag je taken niet af zijn. En als het werk aan het einde van de dag niet klaar is, dan is het ’s avonds ook weer lastiger om los te komen van je werk.”
Regelgeving ontbreekt
Regelgeving zou beperkingen op kunnen leggen over het thuisgebruik van de smartphone voor werkdoeleinden, maar dergelijke regelgeving is er niet. Derks: “Ik vraag me altijd af waarom mensen bereid zijn om ’s avonds voor hun werk online te blijven. Je krijgt er niet extra voor betaald. Als je mensen vraagt om ’s avonds over te werken, krijg je veel weerstand, maar we blijven allemaal online en zitten te appen in groepen waarin we zitten. Zonder vergoeding en het gaat ten koste van je gezondheid.”
Ondanks dat regelgeving ontbreekt, hebben de meeste organisaties wel oog voor de werk-privébalans en hebben ze daar een beleid voor. Maar het voorbeeldgedrag van leidinggevenden laat nog wel eens te wensen over. “Een leidinggevende zit ’s avonds ook vaak te e-mailen en ook in het weekend. Als leidinggevende moet je transparant maken dat medewerkers hun eigen werkuren hebben. Ik zeg ook tegen mijn collega’s: ‘ik verwacht niet dat je terugmailt of e-mails in het weekend leest’. Aan de andere kant is het ook mijn eigen autonomie om ’s avonds aan het werk te gaan. Als andere medewerkers hun grenzen niet kunnen bewaken, betekent dat niet dat ik dat niet mag doen. Ga daar met elkaar over gesprek en spreek je verwachtingen uit. Dat wordt te weinig gedaan. Als een medewerker namelijk het gevoel heeft dat de leidinggevende verwacht dat hij of zij altijd bereikbaar is, levert dat nog meer stress op.”
Flexibiliteit en autonomie
Toch heeft het gebruik van de smartphone en het altijd en overal online kunnen zijn niet alleen maar negatieve effecten. Derks: “Het levert meer flexibiliteit op. Dus meer autonomie wanneer en waar je wilt werken. Als er geen smartphone zou zijn, zou er ook minder fulltime gewerkt kunnen worden. Je kunt ’s middags je kinderen van school halen en ’s avonds nog even werken. Een ander voordeel is dat je altijd toegang hebt tot realtime informatie. Je kunt je informatie die je wilt weten Googelen, terwijl je vroeger naar de bibliotheek moest en de boeken in moest duiken.”
“Veel heeft te maken met de eigen voorkeur die een individuele medewerker heeft. Er zijn mensen die werk en privé meer gescheiden willen houden en last hebben van de interventies van de verschillende domeinen. Daarnaast zijn er mensen bij wie van nature alles wat meer door elkaar heen loopt. Bij hen kan de smartphone heel faciliterend werken.”
Spiegel voorgehouden
Derks ziet een tendens dat mensen bewuster worden van hun smartphonegebruik. “Ik was in het verleden vaak op mijn telefoon bezig. Ik werkte voor een bedrijf waar ze de regel hadden dat als je langer dan twee weken op vakantie ging, je je telefoon mee moest nemen en af en toe naar je berichten moest kijken. Mijn man neemt nooit zijn zakelijke telefoon mee en stelde me voor een uitdaging om mijn oplader thuis te laten en de telefoon af en toe een uurtje aan te zetten. Ik schrok van mijn eigen gedrag. Het duurde twee weken voordat ik van de gewoonte af was om in mijn tas te kijken waar de telefoon was. Vervolgens heb ik jarenlang in vakantiehuizen gezeten zonder Wi-Fi. Ik heb het moeilijker gemaakt voor mezelf en heb bijvoorbeeld de emailapp verwijderd.”
“Het altijd en overal online kunnen zijn levert meer flexibiliteit op.”
Meer uitval
Toch kunnen we er niet omheen, de tijden zijn veranderd ten opzichte van vroeger. “Als je vroeger in de trein zat, kon je niet aan het werk of even je e-mail lezen. Nu zie je dat iedereen een telefoon in de hand heeft. Dat heeft er ook voor gezorgd dat de werkintensiviteit enorm is toegenomen en de stress die daarbij hoort. Er gaan meer mensen uitvallen met overbelasting gerelateerde klachten dan dat we dertig jaar geleden hadden. Aan de andere kant brengt het ons ook veel. Maar het is goed om je bewust te worden wat wel en niet werkt voor de individuele medewerker. Het is vaak onderdeel van de cultuur om ’s avonds bereikbaar te zijn of niet. Ga met elkaar eens de dialoog aan of dat echt nodig is.”
“Als je te veel op je telefoon zit waardoor je overdag je taken niet afkrijgt en het je ’s avonds ook niet lukt, is er op termijn wel een probleem. Je moet zorgen dat je kunt herstellen. Daarnaast heb je ook echt pauzes nodig om los te komen van je scherm. En ’s avonds even een berichtje beantwoorden, is niet zo onschuldig als het lijkt…”
