‘Gasunie transformeert de komende jaren van gastransportbedrijf naar energie-infrastructuuronderneming. Behalve aardgas vervoert zij straks ook waterstof, CO2, warmte en groen gas, en dat in snel toenemende volumes,’ zo staat te lezen op hun site. In de tussentijd blijft Gasunie uiteraard ook zorgen transport en opslag van aardgas. Een omslag van ‘beheerder’ naar ‘ondernemer’ dus. Dat brengt nieuwe mogelijkheden met zich mee, maar ook nieuwe risico’s. Hoe gaat Gasunie daarmee om? En wat betekent het voor de financiële functie? We spreken erover met CFO Janneke Hermes, tevens spreker op de Nationale Controllersdag.
Nog even vroegboekkorting op de Nationale Controllersdag
De Nationale Controllersdag op donderdag 15 juni is hét event voor controllers en andere financials om inspiratie en kennis op te doen. De maatschappelijke turbulentie en de actuele ontwikkelingen rondom duurzaamheid en digitalisering resoneren door in organisaties.
Tot en met 16 april krijgt u nog 70 euro korting: u betaalt 525 euro in plaats van 595. Meld u hier aan.
De energietransitieprojecten zorgen voor de ontwikkeling van geheel nieuwe markten in Nederland en Europa. Gasunie krijgt te maken met nieuwe energievormen, zoals waterstof, maar ook met andersoortige gasmoleculen, zoals CO2. CFO en spreker op de Nationale Controllersdag, Janneke Hermes: “Vroeger konden we aan de markt vragen: ‘Hoeveel behoefte aan capaciteit hebben jullie de komende tien jaar? Geef dat aan. Dan maken wij een contract.’ Daarmee was eigenlijk het financiële gedeelte afgedicht, wij konden leidingen gaan leggen. Dat deden we al jaren, dus de risico’s waren beperkt. Nu zijn die markten zich aan het ontwikkelen, dus we kunnen niet simpel vragen: ‘Zeg het maar, hoeveel waterstof wilt u transporteren of opslaan de komende tien jaar?’ Want dat weten zij ook niet. We zijn daarom nu met de rest van de waardeketen aan het kijken hoe we die energietransitie in Nederland kunnen versnellen. En dat in een tempo waarin iedereen mee kan, zodat we straks niet een waterstofnetwerk hebben liggen dat nog niet gebruikt wordt omdat onze klanten er nog niet klaar voor zijn. Dus je ziet een hele nieuwe dynamiek ontstaan, waarin we steeds meer de samenwerking met klanten, maar ook producenten op moeten zoeken.”
Lees ook: Econoom Mathijs Bouman: “Als de rente stijgt, kun je zien wie er kan zwemmen
Nieuwe risico’s
“Er ontstaan ook heel andersoortige risico’s in je bedrijf”, vervolgt Hermes. “Want wie pakt het risico dat dat windpark niet op tijd klaar is? En wie pakt het risico dat die klant niet op tijd omgebouwd is naar waterstof? En dat zijn dan financiële risico’s, maar we hebben daarnaast natuurlijk ook te maken met risico’s als leveringszekerheid. Dat hebben we het afgelopen jaar gezien. Ineens valt er een heel belangrijke toevoer weg en dan moet je zorgen dat die energie in Europa en Nederland wél beschikbaar is voor industrie en burger. Je moet een additionele afweging maken, in dit geval leveringszekerheid. Maar we hebben ook te maken met veiligheid. De veiligheid van onze mensen en van de omgeving waarin we werken, is ook een risicocategorie waar we rekening mee moeten houden. En als je dat doortrekt naar de energietransitie in het toekomstige energiesysteem, zie je dat ook de maatschappij steeds meer belang hecht aan hóe je dat doet. Werk je op een natuurvriendelijke en natuurinclusieve manier? Hoe ga je daarmee om? Wij werken bijvoorbeeld aan emissievrije bouwplaatsen. Door apparatuur in te schakelen die niet werkt op diesel, maar op elektriciteit en waterstof. Dat zijn allemaal nieuwe afwegingen die we moeten maken omdat de maatschappij daar inmiddels om vraagt. En dat wordt natuurlijk een enorme uitdaging voor onze controllers.”
“Dit soort vraagstukken zie je steeds vaker, ook bij investeerders. Hoe wegen we nou die lange-termijnwaardecreatie af tegen de financiële vraagstukken op korte termijn? We zien dat in de Corporate Governance Code, we zien dat bij staatsdeelnemingen en je ziet dat eigenlijk in alle industrieën, in alle sectoren terug.”
Chief Value Officer
Hermes is CFO, maar heeft op LinkedIn haar functietitel aangepast in CVO: Chief Value Officer. “Ik denk dat dat een belangrijke ontwikkeling is die we de komende jaren gaan zien. Dat je als bestuur, en als cfo specifiek, niet alleen maar meer kijkt naar de financiële waarde die gecreëerd wordt door een bedrijf, maar met name naar de maatschappelijk waarde die je toevoegt.”
Gereguleerd
Hermes vindt het belangrijk om te zeggen dat Gasunie nog wel voor ongeveer 85 procent van de omzet een gereguleerde onderneming is. “Daar ziet de Autoriteit Consument en Markt op toe. Die zorgt ervoor dat wij het efficiënte gastransport door kunnen belasten aan onze klanten. En als wij in een jaar meer omzet maken dan dat toegestaan is, zorgt de ACM ervoor dat dat ook weer terug gaat naar de markt in de vorm van lagere tarieven in de toekomst. Dat zie je ook terug in ons huidige jaarverslag.”
Samenwerking
Om handen en voeten te geven aan de transitie kijkt Gasunie naar andere partijen. Hermes: “Een aantal banken, zoals ABN Amro, is bijvoorbeeld al ver vooruit met de rapportageverplichting voor het jaarverslag. Ook netbeheerders zijn al heel breed aan het rapporteren over de impact zij maken. Dat zijn partijen waar wij veel van leren. Ook een partij als het Impact Institute, een adviesorganisatie die partijen helpt in kaart te brengen welke impact zij hebben op de maatschappij, zowel negatief als positief. We hebben in ons jaarverslag echt stappen gemaakt om te laten zien welke impact we creëren en welke risico’s daarbij komen kijken.”
Lees ook: Filosoof en auteur Karim Benammar: “Wij geven de wereld vorm door alles wat we doen
Gasunie
De NV Nederlandse Gasunie is het overheidsbedrijf dat zorgt voor het transport van het Nederlandse aardgas. Gasunie is opgericht in 1963 en is een nv, die 100 procent eigendom is van de Nederlandse staat. Gasunies netwerk bestaat uit bijna 17.000 kilometer pijpleidingen in Nederland en Duitsland, aansluitingen op (inter)nationale pijpleidingsystemen en honderden installaties, ondergrondse gasopslag en twee importterminals voor vloeibaar aardgas (LNG). Gasunie heeft twee dochters die het gastransportnet beheren. In Duitsland is dit Gasunie Deutschland en in Nederland is dit Gasunie Transport Services (GTS). GTS is de beheerder van het landelijk gastransportnet in Nederland. Gasunie is tevens oprichter van Vertogas, de certificeringsinstantie voor groen gas. Vanaf 1 januari 2023 zijn CertiQ en Vertogas samengegaan onder de naam VertiCer. CertiQ en Vertogas zijn dochterbedrijven van TenneT en Gasunie. CertiQ geeft garanties- en certificaten van oorsprong uit voor elektriciteit en hernieuwbare thermische energie. Vertogas doet dit voor groen gas en waterstof. De afgelopen 5 tot 10 jaar heeft Gasunie zich hard gemaakt voor de transitie naar een duurzame energievoorziening.
Impact inzichtelijk maken
“Negatieve impact is een risico, maar ook het niet-maken van positieve impact is een risico”, betoogt Hermes. “En dat zien wij natuurlijk weer terug in de energietransitie en in hoeverre wij onze klanten in staat stellen hun eigen energiegebruik te vergroenen en (al dan niet daardoor) de CO2-uitstoot te reduceren. Dus in hoeverre dragen onze projecten en draagt onze infrastructuur bij aan het realiseren van de klimaatdoelen die we hebben gesteld in Europa.”
“Dat zijn de eerste stappen waar onze controllers mee aan de slag zijn gegaan. Dingen inzichtelijk maken. Daarmee kun je ook laten zien wat er nodig is om nog meer impact te maken. Een voorbeeld is Porthos. Dit CO2-opslagproject levert een enorme bijdrage aan het halen van de klimaatdoelstellingen, maar het is een enorme uitdaging om de businesscase financieel rond te maken. En dat is het punt waarop je de echt interessante discussies krijgt, zowel intern als extern. Met aandeelhouders, met de raad van commissarissen. Hoe wegen we dat nou tegen elkaar af? Hoe zorgen we dat we aan de ene kant de financiële waardecreatie in ogenschouw nemen, maar aan de andere kant ook al die andere vormen van waardecreatie die dat project met zich meebrengt?”
Discounted value flow
Vroeger was dat simpel, stelt Hermes. “Je gebruikte gewoon de discounted cashflow-methode, je keek hoeveel geld er de komende jaren binnenkomt, en hoeveel je moet investeren. Dan bereken je de netto contante waarde en als die positief is, dan kun je investeren. Het wordt de komende jaren natuurlijk steeds meer een uitdaging om te kijken hoe we nu al die andere vormen van waardecreatie in zo’n model kunnen krijgen. Een aantal van onze mensen is op dit moment heel hard bezig om echt iets nieuws neer te zetten op dat gebied. Een soort discounted value flow-model. Dat is natuurlijk enorm ingewikkeld. Want wat is de waarde van leveringszekerheid? En hoe bepaal je de waarde van een vermeden ton CO2? Daar moet je een discussie over voeren. Wat is veiligheid waard? Wat is het creëren van innovatiekapitaal waard? Dat zijn discussies die je echt moet voeren om samen te leren in hoeverre je zaken mee wil wegen.”
“Als je het ingewikkeld vindt: benoem dat dan ook. Want je bent namelijk niet de enige. Het is een heel ingewikkeld vraagstuk waarop nog niemand de antwoorden kent.”
Enorm goede discussie
Er moet dus een enorm goede en diepgaande discussie gevoerd worden. “Aan de andere kant doen we met z’n allen natuurlijk altijd alsof het heel makkelijk is om een financieel project door te rekenen, maar daar zit ook een enorme subjectiviteit in’, vervolgt Hermes. “Er moeten ook veel aannames gedaan worden over hoe een beoogd project zich zal gaan ontwikkelen in de toekomst. Alleen hebben we het daar met zijn allen al wat langer over. Dus zijn we daar meer aan gewend. Maar het is eenzelfde soort discussie. Je moet aan de voorkant aannames doen, die goed begrijpen – inclusief welke risico’s die aannames met zich meenemen – en op basis daarvan de besluitvorming inrichten.”
Lees ook: Meebewegen met de permacrisis: hoe kom je los van de waan van de dag?
Framework doorontwikkelen
Om daar grip op te krijgen gaat Gasunie aan de slag met het framework dat zij gebruikt voor risk based asset management. Hermes: “Dat framework gebruiken we bij asset management bijvoorbeeld om te bepalen wanneer we wel of niet preventief onderhoud moeten uitvoeren. Dan heb je het over de betrouwbaarheid, de veiligheid, de leveringszekerheid en de kosten. Dat soort dingen wegen we dan tegen elkaar af. Dat framework hebben we erbij gepakt en dat ontwikkelen we door om toe te kunnen passen op grote investeringen, zoals bijvoorbeeld het Porthos-project of het waterstofnetwerk. Om daarvan te kunnen bepalen in hoeverre die investering in brede maatschappelijk zin bijdraagt. Dat is een discussie die we nu intern hebben, die we binnenkort met onze raad van commissarissen ook gaan voeren. In die fase van het proces staan we. Het framework hebben we doorontwikkeld, en nu vindt de discussie plaats over welke waarde je toekent aan dingen die niet-financieel zijn.”
In cijfers
Aantal fte: ca. 1.800
Locaties: ruim 30
Omzet: 2.258 mln euro (jaarverslag 2022)
Investering in energietransitie en leveringszekerheid 2022: 514 mln euro
Pionieren
Dat wordt een moeilijke, ingewikkelde discussie, maar Hermes is positief gestemd. “Eigenlijk is die discussie vergelijkbaar met de discussie die we in het verleden al hebben gevoerd over het asset management, en daar zijn we ook uitgekomen. We maken hele grote stappen voorwaarts in het nieuwe denken over onze economie. Over de bijdrage die je als bedrijf aan de maatschappij levert. En we zien dat natuurlijk nu al opgestart worden. Je ziet ook dat grote investeerders daar steeds meer belang aan gaan hechten. Dus ik denk dat het niet de vraag is óf, maar hóe we eruit gaan komen. Wij zijn daar misschien een voorloper in, maar ik vind dat wij die plicht ook hebben als staatsdeelneming. En zeker in het begin zal het pionieren zijn. Kijken hoe het gaat en bijschaven waar nodig.”
Werkgebied controller wordt groter
Voor controllers betekent dat dat hun werkgebied groter wordt dan dat het tot op heden geweest is. Het is belangrijk dat zij dat beseffen, volgens Hermes. “Hoewel dat niet voor elke onderneming in dezelfde mate zal gelden, krijgen we in toenemende mate te maken met snel wisselende omstandigheden. En dan kun je zeggen dat je dat heel ingewikkeld vindt en er niets mee doen, maar dat is denk ik de snelste weg richting de afgrond voor je organisatie. Als je het ingewikkeld vindt: benoem dat dan ook. Want je bent namelijk niet de enige. Het is een heel ingewikkeld vraagstuk waarop nog niemand de antwoorden kent. En dus is het belangrijk dat we met elkaar juist die dialoog aan gaan. Waar zitten die vraagstukken nou precies? Ga met scenario’s aan de slag. Hoe zou het er eventueel uit kunnen zien? Hoe zouden we ons dan staande kunnen houden? Op die manier kun je de collectieve intelligentie van je organisatie inzetten. Waar zitten onze vraagstukken? Waar hebben we al wel een antwoord op en waar nog niet? En als we het niet weten, hoe zorgen we dan dat we voldoende informatie of inzicht krijgen om uiteindelijk wel stappen voorwaarts te kunnen maken? Eigenlijk is dat precies wat controllers altijd al deden. Alleen nu op een veel breder vlak. De toekomst wordt alleen maar interessanter voor hen!”
CV
Janneke Hermes komt oorspronkelijk uit het westen, maar ging op haar 17e naar Groningen voor de studie Econometrie aan de Rijksuniversiteit. Ze schreef haar eindscriptie bij Gasunie op de treasury afdeling. Via veel verschillende andere functies binnen Gasunie werd ze in 2016 corporate treasurer en in 2019 cfo. ‘Ik heb Gasunie echt zien transformeren van geïntegreerd bedrijf, waarbij we ook gashandel en levering deden, tot een internationale energie-infrastructuuronderneming.’