Een onderneming wordt geconfronteerd met potentiële risico’s, zoals een tekort aan grondstoffen en een snel veranderende technologie. Innovatie in producten en diensten en processen is van belang voor de continuïteit van de onderneming. Daarnaast heeft een onderneming met meerdere stakeholders, zoals investeerders, klanten, leveranciers, medewerkers en de maatschappij als geheel, te maken. Deze stakeholders verwachten van een onderneming een duidelijke visie en koers.
Het gaat daarbij niet meer alleen om financiële resultaten, maar vooral om de waarde die de onderneming op korte, middellange en uiteindelijk lange termijn voor meerdere groepen stakeholders kan creëren. Bijvoorbeeld gezonde en veilige producten voor klanten, een veilige omgeving voor medewerkers met een reële beloning, een bijdrage aan bredere maatschappelijke uitdagingen, zoals klimaatverandering, inclusieve werkgelegenheid, een goed functionerend economisch klimaat zonder corruptie en het respecteren van de natuur en mensenrechten.
Vraag naar niet-financiële informatie
In die context wordt voor verschillende groepen stakeholders niet-financiële informatie steeds belangrijker. Er ontstaat behoefte aan betrouwbare informatie die iets zegt over de positionering van de onderneming in de toekomst, hoe de onderneming waarde creëert, wat er in de context van de onderneming verandert, hoe dat waarde beïnvloedt en wat dat voor de activiteiten en de bedrijfsvoering van de onderneming betekent. Op die manier wordt een onderneming toekomstbestendig.
In een lineaire economie wordt bij de impact van een onderneming hoofdzakelijk gekeken naar de financiële prestaties en waardecreatie voor aandeelhouders. In een door impact gedreven duurzame economie meten, rapporteren en sturen organisaties op basis van hun negatieve en positieve impact, waaronder ook de niet-financiële impact en de implicaties op ecologisch, sociaal en bestuurlijk (ESG) gebied.
Invoering CSRD
Per 1 januari 2024 wordt de CSRD geleidelijk aan verplicht ingevoerd. Daardoor moeten veel grote ondernemingen en later ook beursgenoteerde ondernemingen verplicht gaan rapporteren over duurzaamheidsinformatie waarop assurance moet worden verleend. Dat heeft voor veel ondernemingen direct gevolgen. Ook voor beursgenoteerde mkb-ondernemingen. Daarnaast heeft de CSRD indirect gevolgen voor het bedrijfsleven. Ook in het mkb, want rapportageplichtige ondernemingen zullen de vereiste duurzaamheidsinformatie deels in de toeleveringsketen opvragen en daarnaast de druk om te verduurzamen flink opvoeren. Daarnaast stellen banken bij financiering ook steeds meer duurzaamheidseisen aan ondernemingen. De CSRD en de hogere duurzaamheidseisen van banken zijn onderdeel van de plannen van de Europese Unie om de klimaatdoelstellingen te halen.
Rapportage is een uitstekende manier om aan te tonen dat er vooruitgang in het realiseren van een duurzame economie wordt geboekt. Daarmee wordt aan verschillende stakeholders zekerheid geboden, met kaders op basis waarvan ondernemingen de juiste gegevens kunnen verkrijgen en die gegevens laten toetsen, zodat vaststaat dat die gegevens ook daadwerkelijk betrouwbaar zijn. Daarnaast wordt daardoor intern momentum en een focus op duurzaamheid gecreëerd, doordat alle medewerkers in een organisatie worden gedwongen duurzaamheid mee te nemen in de strategievorming, de bedrijfsvoering en de rapportage en verslaggeving.
Handelingskader
Impact wordt vaak gekoppeld aan de purpose. De purpose, of in het Nederlands het ‘bestaansrecht’ van een organisatie, geeft antwoord op de vraag waartoe een organisatie op aarde is. Het antwoord op die vraag vormt het handelingskader voor alle keuzes die binnen een organisatie worden gemaakt. Dat vormt de basis voor een lange termijn focus, waarin wordt vastgelegd wat het overkoepelende doel van de organisatie is, hoe de organisatie in de maatschappij staat en hoe de organisatie zich van haar concurrenten onderscheidt.
Een purpose statement is een korte zin waarin een organisatie kort en krachtig haar bestaansrecht omschrijft. Een purpose statement legt een goede basis om over het bestaansrecht uit te weiden en strategische doelstellingen te formuleren waarin de maatschappelijke functie van de organisatie een centrale rol speelt. De purpose laat dus zien welke maatschappelijke waarde de organisatie op de lange termijn wil creëren en welke meerwaarde de organisatie voor de verschillende groepen stakeholders realiseert.
Onderscheidend vermogen
Uit de missie moet vervolgens blijken wat een organisatie doet en wat ze juist niet doet. De missie gaat over de manier waarop een organisatie aan de behoeften van klanten en andere stakeholders voldoet en zo waarde creëert. De missie heeft daarom betrekking op het onderscheidend vermogen van de organisatie en de vertaling daarvan naar de kenmerken van producten en diensten die de organisatie voortbrengt.
Met de visie beschrijft een organisatie een eenduidig, gezamenlijk toekomstbeeld dat richting geeft voor de middellange termijn en kaders biedt in het formuleren van strategische doelstellingen. Het visie document beschrijft waar de maatschappij in de toekomst wil zijn als het resultaat van de producten of diensten. De visie kan worden gezien als de verbinding tussen de missie en de purpose om de bedrijfsvoering aan maatschappelijke waardecreatie te verbinden.
Kernwaarden verwoorden
Tot slot kan een organisatie haar missie, visie en purpose in kernwaarden verwoorden. Kernwaarden geven invulling aan de cultuur en de identiteit van een organisatie. Het gaat om de principes en overtuigingen die tot uiting komen in normen, waarden en gedrag in de organisatie. Die worden vaak ook vastgelegd in gedragscodes voor medewerkers en het bestuur. De kernwaarden werken normerend voor het gedrag in een organisatie, waarbij de ‘tone at the top’ een cruciaal onderdeel is door de voorbeeldfunctie van het management. Het is aan het management om de kernwaarden tastbaar te maken in de bedrijfscultuur en te zorgen voor samenhang in de organisatie rondom de purpose, missie en visie.
De purpose, missie, visie en kernwaarden verwoorden het bestaansrecht. Dat biedt richting en focus en verbindt de verschillende groepen stakeholders aan een organisatie. Het vastleggen van het bestaansrecht geeft inzicht in de manier waarop de organisatie lange termijn waarde creëert. Om dat streven naar lange termijn waardecreatie om te zetten naar besluitvormingsprocessen, worden strategische doelstellingen geformuleerd. Een strategie geeft richting aan de bedrijfsactiviteiten, maakt duidelijk hoe waardecreatie wordt gerealiseerd en biedt kaders voor evaluatie en bijsturing.
Gerichte sturingsinformatie
Niet alleen financiële informatie, maar ook niet-financiële informatie, duurzaamheidsinformatie wordt steeds meer gerichte sturingsinformatie voor organisaties. Accountants kunnen daarover het gesprek aangaan met besturen, commissarissen en aandeelhouders, signaleren in accountantsverslagen en management letters en adviseren over belangrijke kwesties als het opstellen van een materialiteitsanalyse en risico-inventarisatie.
Zo ontstaat de in figuur 2 opgenomen samenhang tussen purpose, missie, visie en strategie.
Omgaan met fundamentele keuzes
Het ‘purpose-denken’ wordt steeds meer door organisaties aangehaald om te beschrijven hoe ze omgaan met fundamentele keuzes rondom waardecreatie en de impact die zij uiteindelijk willen realiseren. Daarbij worden afwegingen tussen lange termijn versus korte termijn denken gemaakt, waarbij ook steeds vaker de waardecreatie voor aandeelhouders tegenover waardecreatie in een bredere context wordt geplaatst.
In september 2015 is door de Verenigde Naties een mondiale duurzame ontwikkelingsagenda voor het jaar 2030 vastgesteld. Deze agenda bevat de in figuur 3 opgenomen zeventien mondiale duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s), uitgewerkt in 169 subdoelen, zoals het beëindigen van armoede, het verminderen van ongelijkheid en het bestrijden van klimaatverandering. Organisaties kunnen in belangrijke mate bijdragen aan het behalen van de doelstellingen. Bovendien kunnen ze zich daardoor onderscheiden.
Aandachtsgebieden
De SDG’s vormen een goede manier om vanuit de purpose een beeld te krijgen van aandachtsgebieden waarop de organisatie een maatschappelijke bijdrage kan leveren.
Omdat waardecreatie mogelijk wordt gemaakt door en betrekking heeft op stakeholders, is er gaandeweg meer besef ontstaan bij organisaties dat stakeholders recht hebben op informatie over besluitvormingsprocessen en daarbij moeten worden betrokken.
Stakeholders zijn personen of groepen personen, organisaties of ondernemingen, die direct of indirect belang hebben bij een organisatie en omgekeerd. Het zijn de spelers die op een of andere wijze nodig zijn voor het realiseren van de doelstellingen van een organisatie. De verschillende groepen stakeholders en hun invloed op de organisatie is niet constant. Wie de stakeholders zijn, hun relevantie, macht en invloed bewegen mee met de organisatie. Een stakeholderanalyse is dan ook geen eenmalig proces. Zo zullen vakbonden, (sociale) media en publieke opinie een steeds grotere rol gaan spelen naarmate een organisatie groter en zichtbaarder wordt in de maatschappij.
Transparantie wordt geëist
Stakeholders verwachten in toenemende mate transparantie over de manier waarop een organisatie inspeelt op eisen van en veranderingen in de maatschappij. Dat vereist in ieder geval een mate van dialoog met de verschillende stakeholders. Doordat stakeholders de organisatie vanuit een ander perspectief bekijken, zullen ze het maatschappelijk belang vertegenwoordigen. Dat is over het algemeen anders dan het aandeelhoudersbelang. Ook kunnen stakeholders nieuwe inzichten bieden door kritisch te zijn, wat bestuurders ertoe kan bewegen om verdedigbare keuzes te maken en bijdraagt aan het leervermogen van de organisatie. Een stakeholderdialoog kan daardoor bijdragen aan de objectiviteit en kwaliteit van besluitvormingsprocessen. Daarnaast ontstaat er door het gesprek met de omgeving aan te gaan en transparant te zijn op de lange termijn goodwill, die kan bijdragen aan een goede reputatie van en het vertrouwen in de organisatie. Dat draagt bij aan de veerkracht van een organisatie.
In de bij dit artikel behorende e-learning worden de belangrijkste bepalingen uit de CSRD aangestipt en wordt door middel van verschillende stappenplannen en veel praktijkvoorbeelden een indruk gegeven hoe een onderneming aan de duurzaamheidsverplichtingen uit de CSRD kan komen te voldoen.
