Er is weinig reden om de recente problemen bij banken te zien als de opmaat naar een nieuwe wereldwijde financiële crisis, zegt hoogleraar macro-economie Roel Beetsma.
Toegegeven, vanaf begin maart heeft Roel Beetsma even niet op zijn beleggingsrekening gekeken. Eerst ging de Amerikaanse Silicon Valley Bank (SVB) kopje onder. Toen moest Credit Suisse worden overgenomen door UBS. En dat ging alleen met een miljardengarantie van de Zwitserse overheid. Beetsma, hoogleraar macro-economie aan de Universiteit van Amsterdam, kon de reactie van de beurzen raden. ‘Natuurlijk klappen de koersen op zulke momenten omlaag.’ Veelzeggend vindt Beetsma wat er gebeurde nadat de rust was teruggekeerd. ‘We zijn inmiddels weken verder en mijn saldo is hoger dan ervoor. Zo gaat het vaker. Markten reageren heftig op schokken. Vervolgens wordt het kalmer en krabbelen de markten in kleine stappen weer op.’
Lees ook: Fed verhoogt rente VS weer ondanks onrust bankensector
Behoorlijk wat klappen verwerkt
Het herstel van de aandelenkoersen kwam terwijl de inflatie hoog was en de beleidsrente in de eurozone steeg. ‘In de Verenigde Staten is de beleidsrente denk ik op de top, hier nog niet. Maar als de Europese Centrale Bank een volgende renteverhoging doorvoert, dan zal dat niet veel effect meer hebben op de markten. Een groot deel van de toekomstige renteontwikkeling is al in de koersen verwerkt.’
Financiële markten kijken niet achteruit maar vooruit, wil Beetsma maar zeggen. Ze hebben hun portie gehad. Sinds begin 2022 is bijvoorbeeld het beursgenoteerd vastgoed met 40 procent gedaald. Daarmee is die sector vooruitgelopen op hogere rentes en lagere of zelfs negatieve economische groei.
Veerkrachtige economie
‘Mijn verwachting is dat we het ergste gehad hebben. Dat geldt ook voor het beursgenoteerde vastgoed. Bij woningen gaat het wat trager. Mensen vinden het lastig om verlies te nemen. Maar het commercieel vastgoed heeft denk ik al behoorlijk wat klappen verwerkt’, zegt Beetsma. Sterker nog: de hoogleraar wijst op positieve berichten. ‘China heropent na de coronamaatregelen. De economie staat er beter voor dan verwacht. De Europese economie en met name die van Nederland is veel veerkrachtiger dan we een aantal maanden geleden hadden gedacht. Dat is een tegenkracht.’ Voorspellen is moeilijk, Maar, zegt Beetsma: ‘Op grond van deze feiten ben ik redelijk optimistisch. Mijn inschatting is dat de economie de komende maanden wat voort zal kabbelen. Tenzij er weer heel onverwachte dingen gebeuren.’
Lees ook: Vastgoedleningen worden First Republic Bank fataal: waarschuwingen voor ‘perfecte storm’
Situatie SVB was uniek
De hoogleraar macro-economie verwacht dus niet dat banken als dominostenen omvallen. Daarvoor zou een gemeenschappelijke oorzaak moeten zijn. Zoals de overgewaardeerde pakketten rommelhypotheken waar veel banken wereldwijd mee zaten in de aanloop naar de val van Lehman Brothers in 2008. Dat faillissement luidde de kredietcrisis in. ‘De situatie bij SVB was behoorlijk bijzonder. Die bank zat heel erg in langlopende overheidsobligaties. Wat vreemd is, omdat je aan de passiefzijde van een bank vaak kortlopende tegoeden van klanten vindt. Als je een twintigjarige Amerikaanse staatsobligatie hebt, kun je ervan uitgaan dat de overheid de rente betaalt. En na afloop ook de hoofdsom. Maar in de tussentijd loop je een prijsrisico’, zegt Beetsma.
De rentestijging heeft de waarde van die staatsobligaties een enorme klap gegeven. Of je dat op die balans ziet, hangt af van hoe die obligaties gewaardeerd worden. Dat kan op basis van nominale waarde of marktwaarde zijn. Hoe dan ook, toen klanten tegoeden opnamen, kon SVB met de verkoop van obligaties tegen marktwaarde onvoldoende middelen vrijmaken. ‘Dat was de unieke situatie van SVB’, zegt Beetsma.
Lees ook: Wereldbank: verloren decennium in de maak voor wereldeconomie
Paar grote klanten kunnen bankrun veroorzaken
Ook Nederlandse grootbanken hebben veel geld langlopend uitgeleend tegen rentes die lager liggen dan de huidige niveaus. Als ze die leningen nu zouden moeten verkopen, krijgen ze daar ook minder voor dan de nominale waarde. Maar de blootstelling aan langlopende staatsobligaties is naar verhouding kleiner. En de kans op een noodverkoop is voor systeembanken kleiner, zegt Beetsma. ‘Zo’n bankrun is het gevolg van wat we in de economische wetenschap een coördinatie-issue noemen. Als niemand denkt dat er een bankrun komt, dan komt hij er ook niet. Als een paar grote investeerders in de bank publiekelijk vertellen dat ze hun geld willen weghalen, dan komt die bankrun er wel.’
Mobiele klanten vormen groter risico
‘Het is een probleem dat je eerder bij kleine banken ziet. Hun klanten zijn veel mobieler. Als de rente stijgt, krijgen die klanten meer alternatieven om hun geld te stallen. Zoals grootbanken of geldmarktfondsen. Juist die kleinere banken zullen hun depositorente moeten verhogen om te voorkomen dat hun klanten vertrekken. En dat was een probleem voor SVB. De waarde van de langlopende obligaties ging onderuit. De bank kon haar depositorentes dus moeilijk verhogen.’
Bij de bankensector als geheel is de uitstroom van tegoeden te overzien, zegt Beetsma. ‘Veel klanten van kleinere en zwakkere banken hebben geld overgeheveld naar grootbanken. Niet alleen die van SVB. We hebben een brede verschuiving van tegoeden. Grootbanken hoeven hun depositorentes maar langzaam te verhogen, vooral doordat hun klanten minder geneigd zijn van bank te veranderen´, zegt Beetsma.
Lees ook: Finance week: focus weer op bankensector
Geen fundamentele link tussen problemen SVB en Credit Suisse
Credit Suisse is in tegen stelling tot SVB een grootbank, maar had andere problemen. En niet de minste: een aantal schandalen in de top en een grote aandeelhouder uit het Midden-Oosten die aangaf niet opnieuw te zullen bijspringen. ‘Dat kan een aanleiding zijn voor andere, kleinere beleggers om er uit te stappen.’
‘Het punt is: als het sentiment negatief en koortsig wordt, dan kan het naar elders in de markten overslaan. Ook al zijn de issues heel anders, dan nog kunnen ze een effect hebben. Het besmettingsrisico vormt een link tussen de problemen bij SVB en Credit Suisse. Maar een fundamentele link is er niet’, aldus Beetsma.
Coronasteun weggevallen
Dan rest de vraag of banken meer verliezen op leningen moeten nemen in verband met wanbetaling. Gevraagd of klanten van grote en kleine banken de sterke rentestijging kunnen dragen, zegt Beetsma: ‘Dat hangt sterk af van de mate waarin bezittingen en schulden bij elkaar passen. Als je een financiering moet doorrollen tegen een hogere rente, dan kun je in de problemen komen. Dat is in feite waar de overheid nu mee zit, hoewel zij haar schuld natuurlijk prima in de markt kan wegzetten. Sowieso heeft de coronasteun een dempend effect gehad op faillissementen van bedrijven. Van die coronaperiode krijgen we een staartje nu die steun wegvalt. Dat kan niet anders.’
Lees ook: Econoom Mathijs Bouman: “Als de rente stijgt, kun je zien wie er kan zwemmen”
In Zuid-Europa ziet Beetsma risico’s. Daar heeft de hoogleraar zicht op. Een nevenfunctie van hem is het lidmaatschap van de European Fiscal Board (EFB), adviesorgaan van de Europese Commissie. ‘Landen als Italië en Griekenland zijn financieel altijd kwetsbaar. De hogere inflatie eet nu een deel van de schuld op, maar gaat op termijn in de rentes op de herfinanciering zitten. Griekenland heeft zijn financiële beleid sterk verbeterd. De kwetsbaarheid zit in Italië. Daar zie je nog niet veel gebeuren en de politiek is er vrij instabiel’, aldus Beetsma.
Toch denkt Beetsma dat banken nu minder kwetsbaar zijn dan in 2008. ‘Laten we wel wezen. Die rente is natuurlijk in korte tijd fors gestegen, maar historisch gezien is het niveau niet super hoog. Ook niet vergeleken met vijftien jaar geleden. Ik sluit niet uit dat er bij banken dingen naar voren komen die wij nu niet zien. Maar sinds de grote wereldwijde financiële crisis zijn de bankbuffers sterk verhoogd. En er is beter toezicht, bijvoorbeeld via stresstests in het kader van de Europese Bankenunie. Op basis van wat we nu weten, maak ik me dus niet veel zorgen.’
Lees ook
Nederlandse export blijft toenemen ondanks afgezwakte economie
“De Nederlandse economie en financiële sector staan er goed voor”
