Alle goede intenties ten spijt, governance is volgens Bob Hoogenboom, hoogleraar Forensic Business Studies aan Nyenrode Business Universiteit niet altijd het mooie plaatje dat aan het publiek wordt getoond. Volgens hem is er een wezenlijk verschil tussen het opgedirkte verhaal dat naar buiten toe verteld wordt en de veel weerbarstiger werkelijkheid.
“Ik wil het eigenlijk hebben over de ontsporing van governance”, zegt professor Hoogenboom. Niet de meest opbeurende insteek, zo moet hij ook bekennen. “Maar wel belangrijk. We hebben het er heel veel over, ondertekenen ook gedragscodes en dat soort dingen, maar hoe gaat dat nou in de praktijk? Daar ben ik dus heel kritisch over. We moeten het realisme terugbrengen. Er is heel veel aandacht voor corporate governance, steeds meer bedrijven hebben een gedragscode, maar de praktijk is weerbarstiger. Er gaat nog steeds heel erg veel mis. De mooie praatjes kloppen niet. Daar gaat het om.”
Als vergelijking noemt Hoogeboom een gebouw dat duidelijk in verval is. “Het dak lekt, er zitten gaten in de muur. Er is al tien tot vijftien jaar niets aan onderhoud gedaan. Zo kun je ook naar het onderwerp kijken. Toegegeven, het gaat wel steeds iets beter, maar in de praktijk kunnen nog wel wat dingetjes verbeterd worden. Met de beeldspraak van het gebouw, probeer ik de discussie iets meer terug te brengen naar de realiteit.”
Witwassen van miljoen uit de Russische onderwereld
Als voorbeelden van waar het de afgelopen tijd mis ging, noemt Hoogenboom onder meer de witwasaffaire bij ING, de Libor-affaire bij Rabobank en recent de Trojka-witwasaffaire waarbij Nederlandse banken betrokken waren bij het witwassen van miljarden euro’s uit de Russische onderwereld. “Het toont de spanning tussen het mooie gebouw dat men soms schetst als het om risk & compliance gaat en om het gebouw in verval dat ik als beeldspraak gebruik.”
“Frontstage is het allemaal rozengeur en maneschijn, maar backstage is het heel anders.”
Governance en risicoanalyse zijn nu rituelen
Het lijkt een wel heel somber beeld dat Hoogenboom schets met zijn vervallen huis. En toch stelt de hoogleraar dat het belangrijk is om juist die kant van het verhaal te tonen. “Ik ben constant bezig om het mooie verhaal af te zetten tegen het werkelijke verhaal. Niet om het kapot te maken of het te bagatelliseren, maar om er realisme in te krijgen. En om te benadrukken dat het op onderdelen nog niet volmaakt is en dat we moeten streven om dat te verbeteren. Dan gaat het met name om het in de praktijk brengen van governance en van de risicoanalyse. Voor een deel vind ik dat dat nu rituelen zijn, woordspelletjes voor de bühne. Frontstage is het allemaal rozengeur en maneschijn, maar backstage is het heel anders.”
Zorg voor een speak up-cultuur
Hoogenboom verwijst naar de Canadese socioloog Erving Goffman. “Hij schreef een boek waarin hij zegt dat een sociaal leven te vergelijken is met een toneelstuk. We spreken op de juiste momenten de juiste teksten voor het juiste publiek. We hebben souffleurs. En belichting en kleding, het is allemaal belangrijk. Dus we spelen allemaal een rol.”
Maar er is ook hoop, zo stelt professor Hoogenboom. “Je kunt het licht dat er zit tussen front- en backstage verkleinen door te zorgen voor een speak up cultuur binnen je organisatie. Dus dat je binnen je onderneming een veel transparantere cultuur creëert door elkaar te wijzen op onvolmaaktheden en fouten om zo de schijnheiligheid te doorbreken. De Nederlandsche Bank heeft een programma waarbij psychologen meekijken in de boardroom van financiële instellingen om te onderzoeken hoe mensen met elkaar omgaan. Nemen ze elkaar wel de maat? Stellen ze verduidelijkende vragen? Zijn ze kritisch?”
LEES OOK: Steven Schuit: “Cultuur is het grootste risico voor een onderneming”
In gesprek over waar je mee bezig bent…
Dus de oplossing om het vervallen gebouw van governance weer wat op te bouwen is het ontwikkelen van zo’n speak up culture, stelt Hoogenboom. “Dat je met elkaar binnen een onderneming, maar ook met toezichthouders, de samenleving en stakeholders in gesprek bent over waar je mee bezig bent, hoe je het doet en waarom je het doet. En dat je bezig bent om dingen te verbeteren. Dus dat je openheid en transparantie betracht. Als je veel meer met alle betrokken partijen spreekt over dit soort dingen, dan ontstaat dat vanzelf. Vaak is het nu geritualiseerd. Dan speel je een toneelstuk. Het valt of staat bij gesprekken waarin ook kritische vragen gesteld worden. Zo zou het 24/7 moeten zijn. De theorie die erachter zit, is dat er geleidelijk aan meer zelfkritiek ontstaat. En dat leidt tot meer verbeteringen.”
Onderwerp leeft in de boardrooms
En – nog meer positief nieuws – de theorie wordt in steeds meer gevallen ook in de praktijk gebracht. “Dit onderwerp leeft in de boardrooms van Nederland. Alleen al vanwege de maatschappelijke en politieke druk, alle rechtszaken en het werk van onderzoeksjournalisten. Men is daar echt wel van doordrongen. Dat gaat niet van de een op de andere dag, het is een proces, maar het gaat wel de goede kant op.”
“Het valt of staat bij gesprekken waarin ook kritische vragen gesteld worden.”
Spanning tussen de juiste dingen willen doen en de juiste dingen doen
En toch merkt Hoogenboom ook op dat er nog altijd spanning bestaat binnen het bedrijfsleven. Die spanning zit tussen de juiste dingen willen en de juiste dingen doen. Simpelweg, omdat er ook winst gemaakt moet worden. “We zeggen wel eens dat financiële instelling too big to fail zijn, maar dat geldt vaak ook voor de grote multinationals. Die zitten in verschillende juridische stelsels, in verschillende culturen en die zijn dus als multinationals ook afhankelijk van de welwillendheid van hun mensen. En die mensen werken over de hele wereld. Dan is er niet altijd zicht op wat er gebeurt. De span of control is heel erg moeilijk. Dus er is altijd een spanning op dit vlak. Dat zie je ook in die witwaszaken. Dat er mensen op afdelingen zijn die op de rand gaan zitten van wet- en regelgeving, of er overheen. Omdat ze er baat bij hebben, omdat ze er bijvoorbeeld omzet mee genereren en daarmee bonussen verdienen. In veel gevallen worden die zaken in de boeken verdonkeremaand, zie bijvoorbeeld Imtech een aantal jaren geleden. Wat daarvan bekend is, is dat er in Duitsland en Polen bedrijfsonderdelen de kluit gewoon hebben belazerd. Ze stuurden rapportages aan het hoofdkantoor die veel rooskleuriger waren dan de situatie in werkelijkheid was. Dus het is ook niet gemakkelijk.”
LEESTIP: Leen Paape: risicomanagement is besluitvorming onder onzekerheid
En toch is aandacht voor governance geen water naar de zee dragen. “Als samenleving hebben we de afgelopen tien tot dertien jaar hele grote stappen gezet op het gebied van corporate governance. We zijn echt bezig om het bedrijfsleven een beetje binnen de krijtstrepen te laten blijven. Maar hoe goed we het ook doen er zullen altijd mensen zijn die de mazen van de wet opzoeken en toch de kluit belazeren. Net zoals criminaliteit niet verdwijnt, zal dit ook altijd wel tot op zekere hoogte blijven bestaan. Het is een illusie om te denken dat het niet zo is. Juist daarom is het belangrijk om er realistisch over te praten.”
Over Bob Hoogenboom
Bob Hoogenboom is als hoogleraar forensische bedrijfskunde verbonden aan de Nyenrode Business University en spreker tijdens de Nyenrode Leergang Financieel Leiderschap Hij is momenteel betrokken bij het Instituut voor Forensische Accountancy, hij is lid van Transparency International Nederland en van de Netherlands Intelligence Study Association (NISA). Zijn publicaties, waaronder zijn dissertatie, richten zich op onderzoeksthema’s op het gebied van fraude- en fraudepreventie, integriteitskwesties en publiek-private samenwerking in de beveiligingsindustrie.
