Walter Bien is CFO van netwerkbedrijf Alliander dat middenin de energietransitie miljarden investeert om netcongestie te voorkomen. Hij deed mee met een project van MVO Nederland waarbij 38 ervaren bestuurders en commissarissen het hebben over het ongemak dat ontstaat in de boardroom als gevolg van de overgang naar de nieuwe economie. “Je moet tegenwoordig heel goed kunnen uitleggen waarom je keuzes maakt.”
Bien legt uit wat dat ongemak precies inhoudt. “We moeten miljarden investeren om de energietransitie mogelijk te kunnen maken. In 2022 hebben we al 1,2 miljard euro geïnvesteerd, voornamelijk in onze energienetten. Dat investeren is maatschappelijk gezien onze opdracht. Maar dat gaat wel ten koste van het dividend die aandeelhouders van ons krijgen.” De grootste aandeelhouders zijn de provincies Gelderland (44,68 procent), Friesland (12,65 procent) en Noord-Holland (9,16 procent) en de gemeente Amsterdam (9,16 procent). “Je moet dus kunnen uitleggen waarom je bepaalde keuzes maakt. Die druk werd breed gevoeld tijdens de gesprekken. Ook kwam uit de gesprekken dat, ook in de private sector, je niet meer eenzijdig kunt focussen op aandeelhouderswaarde. Je moet breed belangen gaan afwegen. Dat is nodig om een license to operate te houden. Die belangen weeg je af vanuit de zes kapitalen. Dat zijn: natuurlijk, financieel, geproduceerd, intellectueel, menselijk en sociaal & relationeel kapitaal. Als Alliander willen we hiermee in Nederland vooroplopen. Ook omdat dat past bij de maatschappelijke functie die we als netwerkbedrijf hebben.”
“We moeten miljarden investeren om de energietransitie mogelijk te kunnen maken.”
Van rapportage naar sturing
Met instrumenten zoals integrated reporting, de Corporate Sustainability Reporting Directive, die bedrijven verplicht om vanaf 2024 te rapporteren over hun impact op mens en milieu, en het Global Reporting Initiative poppen er genoeg methodes op om breed te rapporteren over duurzaamheid. Bien: “Hoewel die nog niet allemaal zijn uitgekristalliseerd, zie je wel dat de rapportages over duurzaamheid verbeteren. Maar van duurzaamheidsrapportages alleen verandert de wereld niet en dus moet je monitoringsystemen en sturingsmechanismes hebben. Die laatste twee staan duidelijk nog in de kinderschoenen.”
Alliander nam het initiatief om samen met andere infrastructuurbedrijven zoals ProRail, Gasunie, Schiphol, Enexis, Stedin en Havenbedrijf Rotterdam die zoektocht naar impact reporting en sturing aan te gaan. Dat in samenwerking met de Impact Economy Foundation. Dat is een stichting die zich sterk maakt voor de impacteconomie. Bien legt uit: “Dat is een economie waarin werk, innovatie en ondernemerschap bijdragen aan het oplossen van onze maatschappelijke uitdagingen.”
Daadwerkelijke beprijzing
In die nieuwe economie moeten organisaties betalen voor de vervuiling die ze uitstoten of mede mogelijk maken. Die daadwerkelijke beprijzing oftewel true pricing kan een enorme invloed hebben op de balans van organisaties. Bien: “Dat dat mechanisme er komt, is logisch. We zien het bijvoorbeeld al bij CO2 en het Europese emissiehandelssysteem. Ik verwacht dat het principe van de vervuiler betaalt, geleidelijk aan steeds verder de balans inkruipt.” Dat moet ook wel geleidelijk, weet de CFO ook. Als dat van de één op de andere dag gebeurt, zou dat organisaties technisch gezien failliet maken. Denk aan de grijze stroom die over het netwerk van Alliander gaat. Alliander mag bijvoorbeeld wettelijk gezien niet positief discrimineren ten faveure van groene energie. Milieubelasting toerekenen aan de veroorzaker zou catastrofaal zijn. Hetzelfde zou kunnen gelden voor de kolen die via de Rotterdamse haven wordt verscheept naar het achterland. Bien: “Ik ben voorstander van deze beprijzing, mits deze geleidelijk wordt ingevoerd en er aandacht is voor een level playing field voor bedrijven. Door dit mechanisme worden organisaties gedwongen om hun vervuiling zo veel mogelijk tegen te gaan. De druk die daarvan uitgaat, creëert schaarste en dan zie je verdere innovatie opkomen om het probleem te tackelen. Je kunt ook zeggen dat dit mechanisme je organisatie behoedt voor de opdoemende risico’s van klimaatverandering en stranded assets.”
Snel in waarde dalen
Stranded assets zijn activa die het risico lopen om snel in waarde te kunnen dalen. Denk aan investeringen in olieproducerende activa die minder waard worden of vervroegd moeten worden stilgelegd vanwege emissieregels. Hoe minder potentiële stranded assets op de balans, hoe interessanter het bedrijf voor investeerders. Zeker nu de Europese Unie de duurzaamheidsregels flink aantrekt. Zaak voor organisaties zoals Alliander om die mogelijke impact in kaart te brengen. Het netwerkbedrijf is op dat vlak één van de koplopers in Nederland. “De terreinen waar je als organisatie een negatieve impact maakt op de samenleving, gaan meer en meer meegenomen worden in de winst- en verliesrekening. Stap voor stap. Dat zie je al gebeuren bij de beprijzing van CO2, die wij al meenemen in onze investeringsbeslissingen. Hierdoor wordt de impact op het klimaat zwaarder meegewogen in onze besluitvorming. Maar ik draai het ook om: als gevolg van onze duurzame rating kunnen we nu gunstiger lenen op de kapitaalmarkt omdat we minder een risico vormen voor financiers. Omdat zij liever investeren in organisaties met een groen profiel.”
Daarbij komt volgens Bien dat rapporteren over de impact die je maakt ook allerlei positieve effecten laat zien. “Bijvoorbeeld de impact die je maakt omdat je als werkgever werkgelegenheid biedt. Impact reporting maakt het zo ook mogelijk een podium te pakken. Zo zetten we zetten in toenemende mate in op hergebruik van componenten en recycling van grondstoffen die steeds schaarser worden. Via ons herinzetprogramma worden steeds meer componenten uit het net opnieuw ingezet. Die componenten vormen ook nog eens gewoonweg een goede businesscase. Door minder te maaien rondom onze elektriciteitsstations helpen we de biodiversiteit direct. Ook dat scheelt in de portemonnee. Maar denk ook aan ons energiepositieve en grotendeels circulair verbouwde kantoren in Duiven en Westpoort in Amsterdam.”
“De terreinen waar je als organisatie een negatieve impact maakt op de samenleving, gaan meer en meer meegenomen worden in de winst- en verliesrekening.”
Sturing laat nog te wensen over
Alliander is ver met rapporteren over duurzaamheid. Maar de door Bien zo gewenste sturing op duurzaamheid kpi’s laat nog te wensen over. “Je ziet dat het denken daarover nog maar net is begonnen. Met de CFO’s van de eerdergenoemde partijen zijn we aan het kijken hoe we dat vorm kunnen geven. Zodat je duurzame managementcontrol krijgt, compleet met een PDCA-cyclus en key performance indicatoren. Daarmee krijgen onze medewerkers ook targets op het gebied van duurzaamheid mee waarop ze worden afgerekend. Op deelgebieden hebben we al methodes om dit te doen geïmplementeerd. Zo kennen we 1,7 miljard aan groene obligaties die we tegen een goedkoper tarief hebben kunnen lenen omdat we voldoen aan duurzaamheidscriteria. Ook de kosten van onze ‘standby’ kredietfaciliteit van is mede afhankelijk van het behalen van duurzame doelen. Eveneens hebben we targets op CO2-reductie en op circulair ingekochte assets. Maar heel veel verder kom ik nog niet. Wat je uiteindelijk wil is dat dit, net als bij het financiële kapitaal, een gebouw van management controls wordt. Die controls moeten slim op elkaar ingrijpen. Dat is wat ik met andere CFO’s wil bespreken tijdens een ronde tafel. Hoe geven we hier echt invulling aan?”
Value dekt lading beter
Bij het beantwoorden van die vraag wil Bien onderzoekers op het gebied van managementcontrol en duurzaamheidsdoelen betrekken. “Om dit echt verder te brengen, moeten we kennis samen laten komen. Uiteindelijk zie ik dat we dit gebouw van managementcontrols vanuit finance en ons CSR-team gezamenlijk verder brengen. Het is denkbaar dat CSR uiteindelijk fuseert met finance omdat financiële en duurzaamheidsrapportages, monitoring en sturing samen gaan vallen. Zo ver zijn we nog niet, hoewel we al wel nauwgezet samenwerken met onze CSR-collega’s.” Moet er dan een S van Sustainability bij de afkorting CFO komen? “Ik denk dat het woord Value of waarden de lading beter dekt omdat dat breder is. Je neemt de waarden van de maatschappij mee in je rapportage, monitoring en sturing. Daarbij blijft de taak van finance in essentie hetzelfde: vanuit strategie, missie en visie de organisatie scherp houden.”
