Zou er met deuren zijn gesmeten? Scheldkanonnades door het kantoor hebben gegalmd? Niemand die het weet, maar dat het intern onderzoek naar examenfraude bij KPMG op zijn minst heeft geleid tot gefronste wenkbrauwen moge duidelijk zijn. Het wringt ook: zelf controleert het accountantskantoor of anderen de regels naleven, maar intussen blijken intern medewerkers, tot in de top, het daarmee niet zo nauw te nemen. Wat doet dit met het imago van KPMG? Zijn de barsten in het integer profiel nog te polijsten?
‘Honderden medewerkers van accountant KPMG smokkelden met examens’, kopte RTL Nieuws halverwege juli op haar website. En ook andere media doken op het persbericht waarin het toonaangevende accountants- en adviesbureau de eerste resultaten bekendmaakte van een intern onderzoek naar fraude met verplichte toetsen. KPMG startte het onderzoek in 2022 nadat een klokkenluider eind vorig jaar alarm sloeg. Gesprekken met toezichthouders en nieuwsberichten over fraude bij andere kantoren in het buitenland gaven een extra duwtje in de rug.
Rommelen met toetsen
Wat bleek? In de afgelopen vijf jaar hebben per jaar ruim honderd Nederlandse medewerkers van KPMG bij verplichte examens valsgespeeld. Zij wisselden onderling antwoorden uit, waardoor ze fluitend door de toetsen heen rolden. Is dit dan zo erg? Absoluut. De toetsen zijn van essentieel belang voor accountants om hun beschermde titel te mogen behouden. Het Parool legt uit: “Accountants zijn bij wet verplicht regelmatig examen te doen om aan te tonen dat ze op de hoogte zijn van de laatste eisen op het gebied van ethiek, fraudecontrole en integriteit. Vaak worden zulke cursussen door accountants zelf gegeven.” Om de ernst van de situatie nog maar eens scherper te schetsen: KPMG controleert of andere bedrijven zich wel aan de regels houden. Intern bleken medewerkers de regels dus niet zo serieus te nemen.
In de afgelopen vijf jaar hebben per jaar ruim honderd Nederlandse medewerkers van KPMG bij verplichte examens valsgespeeld.
Voorbeeldfunctie
Zelfs Roger van Boxtel, voorzitter van de raad van commissarissen, het controlerend orgaan van KPMG, had zich te veel vrijheden veroorloofd. Hij sjoemelde niet met de antwoorden, maar had bij zijn aantreding in 2021 een vrijwillige introductietraining niet correct afgerond ‘vanwege tijdsdruk’. Zijn verklaring luidde: “In de context van dit onderzoek bij KPMG in Nederland, realiseerde ik me dat ik toen niet zorgvuldig genoeg heb gehandeld.” Hij besloot daarom zijn zetel in de raad op te geven. Dat was al op 25 juni, nog voordat de eerste onderzoeksresultaten werden bekendgemaakt. “In de voorbeeldfunctie die ik vervul, mag er geen enkele ruimte bestaan voor twijfel aan mijn integriteit.” Het Parool benoemde nog een opmerkelijk detail: Van Boxtel was juist in 2019 aangetreden bij KPMG om de cultuur bij de accountantsorganisatie te verbeteren, nadat meermaals gebrekkig toezicht op de boekhouding van klanten (waaronder ING en Imtech) werd geconstateerd.
Sanctiemaatregelen
Ook Marc Hogeboom, de baas van de accountantstak, trad terug als bestuurder, omdat hij vond dat hij meer oog had moeten hebben voor de onregelmatigheden. Hij verdween niet uit beeld: hij blijft verbonden aan het bedrijf als partner. De consequenties voor die honderden niet zo brave medewerkers verschilden. KPMG verklaarde in het persbericht dat een deel van de overtreders die nog in dienst zijn een sanctiemaatregel opgelegd hebben gekregen en dat een aantal is ontslagen. RTL Nieuws verduidelijkte: ‘De straffen variëren van een streng gesprek via financiële straffen zoals een salaris of een bonus inhouden tot ontslag.’
Zelfs Roger van Boxtel, voorzitter van de raad van commissarissen, het controlerend orgaan van KPMG, had zich te veel vrijheden veroorloofd.
Kwaliteit en integriteit van groot belang
“Het is onacceptabel dat dit is gebeurd”, reageerde Stephanie Hottenhuis, CEO en voorzitter van de raad van bestuur van KPMG in een officiële verklaring. “Kwaliteit en integriteit zijn voor ons van zeer groot belang en hebben voortdurend onze volle aandacht. Iedere onregelmatigheid is er één te veel.” Ook bij waakhond Autoriteit Financiële Markten (AFM) was het nieuws van de examenfraude ingeslagen als een bom. Bestuurder Hanzo van Beusekom: “Ik ben geschokt door de omvang van deze examenfraude en dat dit in alle lagen van de organisatie speelt. Dit is helaas geen unieke gebeurtenis. Internationaal zijn meerdere gevallen bekend van examenfraude binnen de accountancysector. Dit raakt aan de integriteit en vakbekwaamheid van accountants.” Ook zei hij: “Examenfraude heeft alles te maken met gedrag en cultuur. Wij zullen er scherp op toezien dat deze noodzakelijke gedragsverandering zo snel mogelijk wordt ingezet.” De NBA, de beroepsorganisatie van accountants, was eveneens geschokt, zo lezen we op Consultancy.nl. ‘Het accountantsberoep kent een aantal fundamentele waarden, en integriteit is er daar één van. Accountants dienen vertrouwen toe te voegen aan het maatschappelijk verkeer en daarvoor is het vereist dat zij in ieder geval zelf onkreukbaar zijn.’
Onderzoek naar oorzaken
Er loopt nog een onderzoek naar de oorzaken van het gedrag van de werknemers. Hottenhuis: “Wij leren hiervan en handelen nu daadkrachtig om de organisatie verder te verbeteren en te versterken voor de toekomst.” Alle verplichte trainingen en toetsen die KPMG-medewerkers de afgelopen vijf jaar hebben gemaakt worden doorgelicht door KPMG Forensic. Volgens het ANP houdt een externe deskundige daarbij toezicht op de kwaliteit en zorgvuldigheid van het onderzoek. De toezichthouders AFM en Public Company Accounting Oversight Board (PCAOB) worden geïnformeerd over de voortgang en uitkomsten van bestuurlijke en beleidseffecten van het onderzoek, beloofde KPMG.
Big Four
Ook de drie andere grote accountantskantoren uit de zogenoemde Big Four, te weten PwC, Deloitte en Ernst & Young (EY), doen intern onderzoek naar mogelijke fraude bij examens, bevestigden ze aan NRC. Reden is dat toezichthouder AFM alle grote kantoren afgelopen december had verzocht mogelijke examenfraude te onderzoeken, nadat KPMG had bekendgemaakt een dergelijk onderzoek te doen. PwC hoopt dit tegen het einde van het jaar te hebben afgerond. Het interne onderzoek bij de Nederlandse tak van EY zou ook ergens eind van dit jaar moeten zijn voltooid. ‘EY zegt voorafgaand aan het onderzoek “geen signalen” te hebben gehad van examenfraude door accountants. Ook de Nederlandse tak van Deloitte bevestigt dat er een onderzoek loopt. Over de opzet en planning kan het kantoor volgens een woordvoerder nog geen mededelingen doen.’
Integriteitsschandalen uit het verleden
Is dit de eerste keer dat er uitglijders zijn gemaakt bij de Big Four? Zeker niet. Onder meer Consultancy.nl meldt dat in Amerika en het Verenigd Koninkrijk medewerkers van EY al eerder zijn betrapt op sjoemelen met de verplichte bijscholing en zelfs ethiekexamens. En dat had grote gevolgen. De Amerikaanse tak van EY kreeg een boete van 100 miljoen dollar van toezichthouder PCAOB. ‘En ook binnen verschillende landenorganisaties van KPMG (VS, 2019 en Australië, 2021) speelden zich vergelijkbare taferelen af.’ Hoewel de Amerikaanse tak van KPMG destijds een boete van 50 miljoen dollar moest betalen, speelde in deze zaak examenfraude een minder belangrijke rol. De boete was voornamelijk opgelegd omdat KPMG vertrouwelijke informatie van een voormalig toezichthouder van PCAOB had gebruikt. Hierdoor waren vragen en andere details van de inspecties van tevoren bekend, wat KPMG een voorsprong gaf bij de bereiding op de inspecties.
Het is de eerste keer dat een dergelijke examenfraude bij een accountantskantoor in Nederland aan het licht is gekomen.
Doodzonde gepleegd
Het is de eerste keer dat een dergelijke examenfraude bij een accountantskantoor in Nederland aan het licht is gekomen. En dat zorgde voor uitgebreide aandacht in de media, van feitelijke informatie tot opiniërende stukken, die vrij pittig konden zijn. Pieter Klok vlamde in zijn commentaar in de Volkskrant: ‘Accountantskantoren zijn de hoeders van de integriteit in het bedrijfsleven. Ze moeten de boeken controleren en fraude opsporen. Dat kunnen ze alleen geloofwaardig doen als ze zelf onberispelijk zijn. Van een kantoor als KPMG mogen de allerstrengste integriteitsregels worden verwacht. Het rondsturen van de antwoorden voor de examens toont een totaal gebrek aan integriteit en een overdosis opportunisme. […] Het is te hopen dat toezichthouder AFM door sancties op te leggen de accountants alsnog duidelijk maakt dat hier een doodzonde is gepleegd.’
Zet de examenfraude bij KPMG de gehele accountancybranche is een kwaad daglicht? Dat zou te kort door de bocht zijn. Het gaat om incidenten. Maar: ze benadrukken wel het belang van toezicht, ethische opleiding en verantwoording binnen het accountantsberoep. De NBA liet weten aan Het Parool in ieder geval ‘het systeem van permanente educatie en kennistoetsen tegen het licht te houden en waar nodig te herontwerpen.’
Externe toetsing
Hoogleraar Marcel Pheijffer van de Nyenrode Business Universiteit bepleit in het Financieel Dagblad toetsing voortaan extern te doen. “Te veel accountants konden de luxe van een systeem op basis van vertrouwen niet aan, namen een loopje met hun verplichtingen en negeerden hun professionele verantwoordelijkheid. Dat vraagt om een stevige reactie van de toezichthouder, de politiek, Kwartiermakers en de NBA. De simpelste maatregelen? Geen interne toetsingen meer. Inhoudelijker, uitdagender en gevarieerder toetsen. Deugdelijk procestoezicht, zonder naïef vertrouwen.’ Hoewel de reputatie van KPMG momenteel is aangetast, kan dit mettertijd worden hersteld, daarvan is hij overtuigd. Maar zo stelt hij: ‘De personen die hierbij betrokken zijn, hebben daadwerkelijk een integriteitsprobleem dat aangepakt moet worden.’
